צוריק צו די צאַרן

Back to the Czars


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published November 19, 2013, issue of December 06, 2013.

אין מאָסקװע האָבן זיך געעפֿנט צװײ אױסשטעלונגען, װאָס באַזינגען די צאַרישע משפּחה. אינעם גרעסטן אױסשטעלונג–זאַל פֿײַערט מען מיט אַ גרױסער פּאָמפּע דעם 400סטן יובֿל פֿון דער ראָמאַנאָװ־דינאַסטיע. דער אײַנטריט איז פֿרײַ, אָבער כּדי צו באַקוקן די אױסשטעלונג דאַרף מען אָפּשטײן אין אַ מײַל־לאַנגער ריי, אַזױ שטאַרק איז דער חשק פֿונעם רוסישן עולם צו באַקענען זיך מיט דער געשיכטע פֿון דער אַמאָליקער צאַרישער משפּחה. דער צװעק פֿון דער דאָזיקער אױסשטעלונג איז ניט קײן היסטאָרישער, נאָר אַ פּראָפּאַגאַנדיסטישער. די גרױסע דרײַ-דימענסיאָנעלע אינסטאַלאַציעס און ריזיקע פּלאַזמע–עקראַנען שטעלן פֿאָר די אַמאָליקע גרויסקייט פֿון די צאַרן מיטן פֿולן גלאַנץ און פּראַכט. זייערע ריזיקע פֿיגורן װערן באַגלײט מיט דערקלערונגען, װאָס באַטאָנען, אַז רוסלאַנד איז געװאָרן אַ גרױסע אימפּעריע, אַ דאַנק די צאַרן און אױף צו להכעיס די שׂונאים. און װער זײַנען געװען די דאָזיקע שׂונאים? ניט נאָר רעװאָלוציאָנערן און בונטאַרן (מען רופֿט זײ אױפֿן אַלטן שטײגער „גנבֿים‟), אָבער אױך ליבעראַלע רעפֿאָרמאַטאָרן און אַװדאי, אױסלענדישע אַגענטן, קודם־כּל, מאַסאָנען.

אױף אַ בכּבֿודיקן אָרט הענגט אַ פּלאַקאַט מיטן פּאָרטרעט פֿון װלאַדימיר פּוטין און זײַן חכמה: „צו אָפֿט טרעפֿן מיר אין אונדזער נאַציאָנאַלער געשיכטע אַנשטאָט אַן אָפּאָזיציע צו דער מאַכט, אַן אָפּאָזיציע צו רוסלאַנד גופֿא.‟ אַזױ אַרום לערנט מען אַ פּאָליטישן פּסק פֿון דער דאָזיקער „היסטאָרישער‟ אױסשטעלונג: װעמען עס געפֿעלט ניט די איצטיקע מאַכט, דער איז אַ שׂונא פֿון רוסלאַנד.

כּדי צוצוגעבן מער װאָג צו פּוטינס אַרויסזאָג, האָט מען אױפֿגעהאָנגען פֿון בײדע זײַטן פּאָרטרעטן פֿון צװײ רוסישע דענקער — װלאַדימיר סאָלאָװיאָװ און אַלעקסײ לאָסעװ. אױף מאַלע װאָס, האָט מען יעדן פֿון זײ באַגלײט מיט דערקלערונגען: „רוסישער פֿילאָסאָף‟. צו דערקלערן, װער איז פּוטין, האָט מען פֿאַרשטייט זיך, געהאַלטן פֿאַר איבעריק.

אַ סך מער אַ באַשײדענע אױסשטעלונג האָט זיך געעפֿנט אין דער געבײַדע פֿון דער „אימפּעראַטאָרישער פּראַװאָסלאַװנער פּאַלעסטינער געזעלשאַפֿט‟. די דאָזיקע אױסשטעלונג, װאָס איז אױך פֿרײַ צום באַזוכן, אָבער איז געעפֿנט בלױז אַ פּאָר שעה אַ װאָך, איז געװידמעט דער געשיכטע פֿון דער אָרגאַניזאַציע, װאָס איר ציל איז געװען אונטערצושטיצן פּראַװאָסלאַװנעם קריסטנטום צװישן אַראַבער אין ארץ־הקודש און מיטצוהעלפֿן די רוסישע קריסטלעכע עולי־רגל צו באַזוכן די הײליקע מקומות אין ירושלים, בית־לחם און נצרת.

די דאָזיקע געזעלשאַפֿט איז געשאַפֿן געװאָרן אין 1882, אײן יאָר נאָכן מאָרד פֿונעם צאַר אַלעקסאַנדער דעם צװײטן דורך די רעװאָלוציאָנערן. דער נײַער צאַר, אַלעקסאַנדער דער דריטער, האָט פֿאַרקערעװעט דעם פּאָליטישן קורס שטאַרק אױף רעכטס, און געשטיצט כּלערלײ פּאַטריאָטישע און קריסטלעכע אונטערנעמונגען. בראָש פֿון דער פּאַלעסטינער געזעלשאַפֿט איז געשטאַנען דעם צאַרס ברודער, דער גרױספֿירשט סערגײ אַלעקסאַנדראָװיטש. ער איז געװען אַ הײסער קריסט און אַן איבערצײַגטער קעגנער פֿון װאָסער ניט איז ליבעראַלע רעפֿאָרמעס.

אין 1891 איז דער גרױספֿירשט סערגײ געװאָרן דער מאָסקװער גענעראַל־גובערנאַטאָר, און אײנער פֿון זײַנע ערשטע באַפֿעלן איז געװען אַרױסצוטרײַבן די ייִדן, װאָס האָבן געװױנט אין מאָסקװע אָן אַ געהעריקער דערלױבעניש. דער דאָזיקער גירוש־מאָסקװע האָט איבערגעלאָזט אַ טיפֿן שפּור אינעם ייִדישן זכּרון. צװישן די אַרױסגעטריבענע איז געװען דער קומעדיקער דיכטער משה בראָדערזאָן, װאָס איז דעמאָלט געװען יאָריק עופֿעלע. דער צװײטער „אױפֿטו‟ פֿונעם שטרענגן גענעראַל־גובערנאַטאָר איז געװען די קאָראָנאַציע פֿונעם צאַר ניקאָלײַ דעם צװײטן אין 1896, װען אינעם שרעקלעכן געדראַנג אױף דעם כאָדינסקער פֿעלד אין מאָסקװע זײַנען אומגעקומען מער װי טױזנט מענטשן.

דער גרױספֿירשט סערגײ איז ניט געװען איבעריקס באַליבט אין מאָסקװע, און די פּאָליצײ האָט אָנגעזאַמלט אַ היפּשע צאָל מיאוסע קלאַנגען װעגן אים. דערצו האָט ער געשמט װי אַ ליבהאָבער פֿון מענערישן געשלעכט, בפֿרט פֿון יונגע זעלנער און אָפֿיצירן. זײַן סוף איז געװען אַ טראַגישער. אין 1905 איז ער אױפֿגעריסן געװאָרן דורך אַ באָמבע, װאָס עס האָט געװאָרפֿן דער רעװאָלוציאָנערער טעראָריסט איװאַן קאַליאַעװ. דער דאָזיקער עפּיזאָד איז פּרטימדיק באַשריבן אין שלום־עליכמס ראָמאַן „דער מבול‟.

נאָך סערגײס טױט האָט מיט דער פּאַלעסטינער געזעלשאַפֿט אָנגעפֿירט זײַן פֿרױ. די געזעלשאַפֿט האָט אױפֿגעבױט אין פּאַלעסטינע, סיריע און לבֿנון אַ היפּשע צאָל שולן פֿאַר אַראַבישע קריסטלעכע קינדער, װוּ מען האָט געלערנט אי רוסיש, אי אַראַביש. דערצו האָט זי פֿאַרמאָגט אַ צאָל געבײַדעס אין ירושלים, בית־לחם, יפֿו און אַנדערע שטעט, װוּ עס האָבן זיך אָפּגעשטעלט רוסישע קריסטלעכע עולי־רגל.

בעת דער ערשטער װעלט־מלחמה, װען טערקײַ איז געװען דער צד־שכּנגד פֿון רוסלאַנד, האָט מען די גאַנצע טעטיקײט אָפּגעשטעלט. באַלד נאָך דער אָקטאָבער־רעװאָלוציע האָט זיך די „רוסישע פּאַלעסטינער געזעלשאַפֿט‟ (שױן ניט קײן פּראַװאָסלאַװנע און אימפּעראַטאָרישע) אָפּגעגעבן, דער עיקר, מיט אַקאַדעמישע פֿאָרשונגען. זי האָט אַרױסגעגעבן אַ פּעריאָדישן זאַמלבוך, װוּ מען האָט פֿון מאָל צו מאָל געקאָנט דרוקן פֿאָרשונגען װעגן תּנ״ך, העברעיִשׂ און אַלט־ייִדישער געשיכטע.

אין 1964 האָט די סאָװעטישע רעגירונג פֿאַרקױפֿט ס‘רובֿ פֿון די געבײַדעס דער רעגירונג פֿון מדינת־ישׂראל פֿאַר 4.5 מיליאָן דאָלאַר. ישׂראל האָט דאָס אָפּגעצאָלט מיט מאַראַנצן און בגדים, און דאָס גאַנצע געשעפֿט איז אַרײַן אין דער געשיכטע װי דער „מאַראַנצן־אָפּמאַך‟. אַרום דעם דאָזיקן אָפּמאַך פֿירט מען עד־היום קאָמפּליצירטע אינטריגעס, װײַל עס איז ניט קלאָר, װער זשע איז געװען דער רעכטמעסיקער בעל־הבית פֿון די געבײַדעס. אָבער די באַנײַטע „אימפּעראַטאָרישע פּראַװאָסלאַװנע פּאַלעסטינער געזעלשאַפֿט‟ איז װידער טעטיק אין ישׂראל און אין רוסלאַנד.

מען שטאָלצירט מיט דער געשיכטע פֿון דער געזעלשאַפֿט און בפֿרט מיט איר גרינדער, דעם גרױספֿירשט סערגײ. ער װערט געמאָלט װי אַ מאַרטירער, װאָס האָט אָפּגעגעבן זײַן לעבן „על קידוש־המלכות‟. מען האָט בדעה אױפֿצושטעלן אים און זײַן פֿרױ אַ דענקמאָל אין מאָסקװע, אָבער אײניקע שאַרפֿע מוחות װאָרענען, אַז אַזאַ דענקמאָל קאָן װערן אַ זאַמלפּלאַץ פֿאַר האָמאָסעקסואַליסטן.