זיבן יאָר צוזאַמען מיט איסאַק באַבעלן

Seven Years and a Life With Isaac Babel


פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published November 24, 2013, issue of December 20, 2013.

דעם 31סטן יאַנואַר 1939 האָט די סאָוועטישע רעגירונג — פּינקטלעכער, דער פּרעזידיום פֿונעם אויבער-סאָוועט (פּאַרלאַמענט) — באַלוינט 72 שרײַבער מיט אָרדנס פֿון פֿאַרשיידענע מדרגות. צווישן די באַלוינטע זײַנען געווען אויך פֿינף שרײַבער, וועמענס שאַפֿערישע שפּראַך איז געווען ייִדיש: פּרץ מאַרקיש, לייב קוויטקאָ, שמאול האַלקין, איציק פֿעפֿער און דוד האָפֿשטיין. קיין שום אָרדן האָט ניט באַקומען דוד בערגעלסאָן, הגם דווקא אים האָט מען געהאַלטן פֿאַר אַ לעבעדיקן קלאַסיקער. עס לייגט זיך אויפֿן שׂכל, אַז דורכגעלאָזט האָט מען אים דעמאָלט, ווײַל ער איז ניט לאַנג, אין גאַנצן מיט פֿינף יאָר פֿריִער, געקומען פֿון אויסלאַנד און זיך באַזעצט אין מאָסקווע.

קיין אָרדן האָט ניט באַקומען אויך איסאַק באַבעל, כאָטש ער איז קיין מאָל ניט געווען אין עמיגראַציע. אַ סבֿרא, אַז זײַן גורל איז שוין צו יענער צײַט באַשלאָסן געוואָרן. דעם 15טן מײַ 1939 איז מען נאָך אים געקומען, און מער איז ער פֿון תּפֿיסה ניט אַרויס. אַזוי האָט זיך איבערגעריסן דאָס לעבן פֿון אַ שרײַבער, וואָס הערט ניט אויף צו פֿאַרכּישופֿן לייענער און פֿאָרשער אין אַ סך לענדער. ס‘איז אָנגענומען געוואָרן, בפֿרט מחוץ רוסלאַנד, צו קלאַסיפֿיצירן אים ווי אַ ייִדישן שרײַבער, כאָטש געווען איז ער, פֿאַרשטייט זיך, קודם-כּל, אַ געניאַלער מײַסטער פֿון רוסישן וואָרט.

אַ כאַאָס האָט געהערשט אין באַבעלס משפּחה-לעבן. בײַ אים איז געווען אַ ווײַב, אָבער זי איז אַרויסגעפֿאָרן קיין פֿראַנקרײַך, וווּהין באַבעל האָט זיך עטלעכע מאָל אַרײַנגעכאַפּט. דאָרטן, אין פֿראַנקרײַך, איז פֿון אַזאַ אַרײַנכאַפּעניש געבוירן געוואָרן זײַן טאָכטער. דערווײַל האָט אַן אַנדער פֿרוי אין מאָסקווע געהאַט פֿון אים אַ זון; אָבער די דאָזיקע פֿרוי האָט חתונה געהאַט מיט אַן אַנדער שרײַבער, און דער מאַן האָט פֿאַרשריבן דעם זון אויף זײַן נאָמען, און באַבעל האָט אַפֿילו ניט געטאָרט זען דאָס ייִנגל. די לעצטע זיבן יאָר פֿאַרן אַרעסט האָט באַבעל געוווינט מיט אַנטאָנינאַ פּיראָזשקאָוואַ, און בײַ זיי איז אויך געבוירן געוואָרן אַ טאָכטער.

ווי איך פֿאַרשטיי, איז פּיראָזשקאָוואַ אָפֿיציעל ניט געווען באַבעלס ווײַב, ווײַל ער האָט זיך קיין מאָל ניט געגט מיט דער ערשטער פֿרוי. אינטערעסאַנט, אַז זיי האָבן זיך געאירצט, קיין מאָל ניט אַריבער אויף „דו‟. אָבער דווקא די דאָזיקע שיינע אינטעליגענטנע רוסישע פֿרוי, וועלכער איז באַשערט געווען צו דערלעבן ביז 101 יאָר, האָט געווידמעט באַבעלן איר גאַנץ לעבן. אין משך פֿון פֿופֿצן יאָר האָט זי געוואַרט אויף אים, געגלייבט, אַז ער געפֿינט זיך ערגעץ אין אַ לאַגער; בפֿרט נאָך, אַז וועגן דעם האָט מען זי יאָר-אײַן, יאָר-אויס אָפֿיציעל (דעז)אינפֿאָרמירט.

פֿאַר איר איז פֿאַרבליבן אָפֿן די פֿראַגע, פֿאַר וואָס האָט מען זי, אַנטאָנינאַ פּיראָזשקאָוואַ, ניט אַרעסטירט? לויט דער „לאָגיק‟ פֿון סטאַליניסטישע רעפּרעסיעס פֿלעגט מען דאָך עס בדרך-כּלל טאָן. איר טײַטש איז געווען אַזאַ: זי איז געווען אַ פֿעיִקער אינזשעניר, האָט זיך באַטייליקט אין פּראָיעקטירן די מאָסקווער אונטערבאַן, און מע האָט זיך גענייטיקט אין אירע קענטענישן. אַזוי צי אַזוי, נאָר מע האָט זי ניט געטשעפּעט.

דערנאָך, שוין נאָך סטאַלינען, ווען אַנטאָנינאַ פּיראָזשקאָוואַ האָט זיך דערוווּסט וועגן באַבעלס טויט, האָט זי אָפּגעזוכט אַלץ, וואָס מע האָט נאָר געקענט אָפּזוכן, פֿון באַבעלס עזבֿון, און זי האָט אונדז דערציילט, ווי איר האָט זיך פֿאַרגעדענקט דער דאָזיקער אויסערגעוויינטלעכער מענטש; ווי אויך די סבֿיבֿה אַרום אים און נאָך אים. הײַיאָר איז אַרויס אַ נײַע, פֿאַרגרעסערטע אויפֿלאַגע פֿון אירע זכרונות, אָנגערופֿן „איך פּרוּוו ווידער אויפֿשטעלן די געזיכט-שטריכן‟.

אינטערעסאַנט, אַז פּיראָזשקאָוואַס מוטער איז געווען פֿון דעם באַרימטן שטעטל ליובאַוויטש און האָט גוט פֿאַרשטאַנען ייִדיש. אירע זכרונות זײַנען כּולל פֿאַרשיידענע ייִדישע עפּיזאָדן. מיר געפֿעלט באַזונדערס איינער פֿון זיי: באַבעל האָט דערציילט, ווי ער איז אַ מאָל אַרײַן צום ייִדישן דיכטער פּרץ מאַרקישן, אָבער אין דער היים איז געווען נאָר דעם דיכטערס פֿאָטער, אַ ייִד פֿון אַ גאַנץ יאָר. האָט באַבעל באַשלאָסן אים צוּוואַרטן. דערווײַל האָט זיך אים געוואָלט זאָגן עפּעס גוטס דעם עלטערן מאַרקיש, און ער האָט אַ לויב געטאָן זײַן זון, געזאָגט, אַז פּרץ מאַרקיש שרײַבן גוטע לידער. האָט דער גראָווער ייִד אויף דעם געענטפֿערט: „שלמה-המלך האָט געשריבן ווייניקער און בעסער‟. באַבעל האָט בײַם איבערדערציילן דעם עפּיזאָד צוגעגעבן: „דער אַלטער פֿאַרשטייט אַלץ‟.

אַ סך מי צום פֿאַראייביקן באַבעלן און זײַן שאַפֿונג האָט אַרײַנגעלייגט באַבעלס חבֿר איליאַ ערענבורג, איינער פֿון די פּאָפּולערסטע סאָוועטישע שרײַבער און זשורנאַליסטן. אָבער אַפֿילו אים איז געווען זייער שווער עפּעס דורכצוקלאַפּן. מע האָט קוים-קוים אַרויסגעגעבן באַבעלס ווערק, און אויך גאָר ניט אַלע. דערווײַל האָבן די סאָוועטישע און (נאָך מער) אויסלענדישע פֿאָרשער פֿון באַבעלס לעבן און שאַפֿונג דורכגעלייגט אַ וועג צו דער באַשיידענער מאָסקווער דירה פֿון אַנטאָנינאַ פּיראָזשקאָוואַ.

צווישן די פֿאָרשער איז געווען אָשר (אושער) ספּעקטאָר — אים דערמאָנט אין זײַן אַרײַנפֿיר-וואָרט אַנטאָנינאַ פּיראָזשקאָוואַס אייניקל, אַנדריי מאַלאַיעוו-באַבעל. ווען איך האָב געאַרבעט אין דעם מאָסקווער זשורנאַל „סאָוועטיש היימלאַנד‟, פֿלעגט אושער גאַנץ אָפֿט אַרײַנגיין אין דער רעדאַקציע. ער איז געווען אַן אינזשעניר, און מיט דער געשיכטע פֿון באַבעלס לעבן האָט ער זיך באַשעפֿטיקט אין זײַן פֿרײַער צײַט. ער האָט פּלאַנירט אָנצושרײַבן אַ בוך, אָבער זײַן לעבן האָט זיך איבערגעריסן אין 1993. זײַן אַרכיוו געפֿינט זיך איצט אין דעם בערקלי-אוניווערסיטעט.

די זיבן יאָר מיט באַבעלן האָבן באַשטימט אַנטאָנינאַ פּיראָזשקאָוואַס גורל. זי האָט פֿאַקטיש אויך ווײַטער, גאַנצע זיבן יאָרצענדליק, געלעבט מיט באַבעלן. פֿון לייענען דאָס בוך שאַפֿט זיך אַן אײַנדרוק, אַז אַ דאַנק יענע זיבן יאָר, איז זי געבליבן גליקלעך, ניט געקוקט אויף דער טראַגעדיע פֿון פֿאַרלירן איר איינציקן געליבטן.