די ייִדישע יוגנט פֿאַרן חורבן

Jewish Youth Before the Holocaust

יונגע מיטגלידער פֿון „השומר הצעיר‟ אין קרעמניץ, פּוילן, אַרום 1938
יונגע מיטגלידער פֿון „השומר הצעיר‟ אין קרעמניץ, פּוילן, אַרום 1938

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published May 04, 2014, issue of May 23, 2014.

ד״ר מאַקס ווײַנרײַך, איינער פֿון די ערשטע גרינדער פֿון ייִוואָ אין 1925, האָט געקראָגן אַ סובסידיע פֿון דער „ראַקעפֿעלער פֿונדאַציע‟ אין יעיל־אוניווערסיטעט, און איז געפֿאָרן קיין אַמעריקע שטודירן פּסיכאָלאָגיע אויף אַ יאָר צײַט.

נאָכן יאָר, ווען ווײַנרײַך איז צוריקגעקומען קיין ווילנע, קומט ער אָנגעלאָדן מיט אַ וועלט נײַעסן אין דער וויסנשאַפֿט, און צווישן זיי: „וואָס האָט אַ גרעסערע השפּעה אויפֿן יונגן דור, זײַן קולטור־ירושה צי זײַן פּערזענלעכער סבֿיבֿה?‟

אין 1934 פּראָקלאַמירט דער ווילנער ייִוואָ אַ ליטעראַרישן קאָנקורס ווו מען וועט אויסטיילן פּריזן פֿאַר די אינטערעסאַנסטע אַרבעטן. די ליטעראַרישע קאָנקורס־אַנקעטעס זײַנען צעשיקט געוואָרן צו דער יוגנט איבער גאַנץ פוילן, ליטע, רוסלאַנד און איבער ייִדישע ייִשובים איבער דער וועלט. מען האָט געפֿאָדערט פֿון זיי אָנצושרײַבן זייערע אויטאָביאָגראַפֿיעס, ד״ה לעבנס באַשרײַבונגען און איבערלעבונגען.

שפּעטער האָט דר. ווײַנרײַך פּובליקירט אַ בוך: “דער וועג צו אונדזער יוגנט.” ס’האָט נישט גענומען לאַנג און עס האָבן גענומען אָנקומען די ערשטע 300 אויטאָביאָגראַפֿיעס.

דעם ערשטן יולי, 1939 איז פּראָקלאַמירט געוואָרן אַ צווייטער ליטעראַרישער קאָנקורס ווו עס זײַנען אָנגעקומען נאָך 300 אויטאָביאָגראַפֿיעס.

די ערשטע 300 זײַנען אָפּגעראַטעוועט געוואָרן, הונדערט פֿון די לעצטע האָבן זיך אָפּגעזוכט אין קעסטלעך נאָכן חורבן. אַ סך פֿון זיי געפֿינען זיך נאָך אַלץ אין ווילנע, אין דער שטאָטישער מאָנאַסטיריע. די ערשטע 300 געפֿינען זיך דאָ אין די אַרכיוון פֿון ייִוואָ זינט 1947.

לייענענדיק אַ פּאָר פֿון די אויטאָביאָגראַפֿיעס איז אינטערעסאַנט צו באַמערקן אַז די פֿאַרמלחמהדיקע יוגנט האָט נישט געזען די וועלט דורך דער פּריזמע פֿונעם חורבן, און דאָס איז פֿאַרשטענדלעך.

הײַנט זעען ייִדן אַלץ, אַרײַנגערעכנט דאָס אַמאָליקע ייִדישע לעבן אין מזרח אייראָפּע, אין אַ גרויסער שטאָט צי אין אַ שטעטל, דורך דער פּריזמע פֿונעם חורבן. זייער ייִדישער קולטור קאָמפּאַס איז נכשל געוואָרן נאָכן חורבן, אַזוי אַז מען האָט אָנגעוווירן דאָס רײַכטום פֿון ייִדישן לעבן פֿון פֿאַרן קריג, ווי עס וואָלט בכלל נישט עקזיסטירט. דעריבער האָב איך זיך ווידער אומגעקערט צום עצם פֿון אונדזער פֿאַרמלחמהדיקער יוגנט, זייער לעבן, זייער אַנטוויקלטער חוש פֿאַר אַלצדינג וואָס קומט אַרום זיי.

***

איידער איך לאָז זיך אַרײַן אין דער אַמאָליקער ייִדישער וועלט מיט אירע שווערע פּראָבלעמען, מוז איך באַמערקן אַז די אַמאָליקע ייִדישע יוגנט האָט שוין געהאַט גענוג סחורה אויף צו שילדערן און פֿאַרשטיין זייער אַרום, אָפּשאַצן זייער גורל ווי דערוואַקסענע, זען זייער אַרומיקע וועלט מיט ניכטערע אויגן, שוין אָפּגערעדט פֿונעם שווערן מצבֿ אין וועלכן זיי האָבן זיך געפֿונען.

הײַנט, אַ שאָק מיט יאָרן נאָכן חורבן, קוקט מען זיך אַרום און וואָס זעען מיר? ייִדישע יונגוואַרג האָבן נישט די מינדסטע אַנונג וועגן זייער פֿאָלק, זייער קולטור, זייער געשיכטע, זייערע שפּראַכן און זייער אָנגעהעריקייט צו אַן אַן אויסערגעוויינטלעך פֿאָלק, אַן אויסנאַם פֿון אַ פֿאָלק, וואָס זינט די וועלט שטייט קען זיך קיין פֿאָלק נישט פֿאַרגלײַכן מיט אונדז, אונדזער אויסדויער, אונדזער גײַסטיקן כּוח, צו קענען די גאַנצע צײַט איבערבאַשאַפֿן זיך, צופּאַסן זיך, איבערקומען אַלערליי שטרויכלונגען און רדיפֿות, דער עיקר, נישט אונטערגעבן זיך נאָר געפֿינען אין זיך גײַסטיקע כּוחות און ווײַטער אָנגיין מיטן לעבן.