דער גורל פֿונעם ייִדישן מאָדערניזם

The Fate of Yiddish Modernism

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published November 21, 2014, issue of December 19, 2014.

פּראָפֿעסאָר שמואל־לײזער (סעט) װאָליץ פֿאַרקערפּערט אַ גאַנצע תּקופֿה אין דער פֿאָרשונג פֿון דער מאָדערנער ייִדישער קולטור. פֿון סאַמע אָנהײב פֿון זײַן אַקאַדעמישער קאַריערע האָט ער זי באַטראַכט עסטעטיש און ניט אידעאָלאָגיש. אין זײַן צוגאַנג צו ייִדישער ליטעראַטור און קונסט האָט ער משדך געװען בקיאות מיט חריפֿות, זײַן ברײטע אײראָפּעיִשע ערודיציע מיט זײַן שאַרפֿן חוש פֿאַרן סטיל. זײַנע עסײען װעגן פֿאַרשידענע אַספּעקטן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, טעאַטער, דיכטונג, און קונסט געהערן צו דער מוז־לעקטור פֿאַרן קומעדיקן דור ייִדישע פֿאָרשער.

אָבער עד־היום זײַנען די דאָזיקע אוצרות געװען צעזײט און צעשפּרײט איבער די זײַטן פֿון פֿאַרשידענע זשורנאַלן און זאַמלביכער. איצט, אַ דאַנק דעם מי פֿון צװײ רעדאַקטאָרן, פּראָפֿעסאָרן ברײַאַן האָראָװיץ און חיים גאָטשאַלק, האָט מען באַקומען אַ פּרעכטיקע מתּנה, װאָליצעס 25 אַרטיקלען אין אײן װאָגיקן באַנד, װאָס איז אַרױס אינעם פֿאַרלאַג „סלאַװיקאַ‟. דער באַנד עפֿנט זיך מיט אַ פּרטימדיקער פֿאָרשונג פֿון די גלגולים פֿון טבֿיה דעם מילכיקערס געשטאַלט אינעם אַמעריקאַנער טעאַטער און פֿילם. פֿון אַ פּיעסע, װאָס שלום עליכם האָט פֿאַרפֿאַסט צום סאַמע סוף פֿון זײַן לעבן, איז אַרױסגעװאַקסן אַ ריזיקע סימבאָלישע פֿיגור, װאָס האָט מער צו טאָן מיט אַמעריקע אײדער מיט דער אַלטער הײם.

דער ענין פֿונעם צװישן־קולטורעלן דיאַלאָג, װאָס איז פֿאָרגעקומען אױף די בינעס פֿון די גרױסע אײראָפּעיִשע און אַמעריקאַנער שטעט, װערט װײַטער באַהאַנלדט אין די פֿאָרשונגען פֿון די צענטראַלע װערק פֿונעם ייִדישן טעאַטער, אַזעלכע װי אבֿרהם גאָלדפֿאַדנס „שולמית‟ און „בר־כּכבא‟, ה. לײװיקס „דער גולם‟, ש. אַנ־סקיס „דער דיבוק‟ און ק. גוצקאָװס „אוריאל אַקאָסטאַ‟ אין פֿאַרשידענע ייִדישע אַדאַפּטאַציעס.

די סטיליסטיק פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור איז די טעמע פֿון אַרטיקלען װעגן די װיכטיקסטע װערק פֿון דער ייִדישער פּראָזע און פּאָעזיע פֿון דוד בערגעלסאָן, יצחק באַשעװיס, ישׂראל ראַנאָן, שלום אַש, משה־לײב האַלפּערן, פּרץ מאַרקיש, דוד האָפֿשטײן. דער לעצטער טײל פֿונעם בוך באַשטײט פֿון סינטעטישע שטודיעס, װעלכע באַטראַכטן ברײטערע קולטורעלע דערשײַנוגנען, אַזעלכע װי די געשטאַלט פֿונעם ייִד אין דער פֿראַנצױזישער קולטור נאָכן חורבן, די קריטישע וויכּוחים אַרום דעם ענין פֿון ייִדישער קולטור אין דער קיִעװער „קולטור־ליגע‟ און אַרום דער פֿראַגע פֿון נאַציאָנאַלער קולטור אין פּױלן אין די 1920ער יאָרן. צװײ אַרטיקלען זײַנען געװידמעט דעם אױפֿקום פֿון דער מאָדערנער ייִדישער קונסט אין רוסלאַנד און ארץ־ישׂראל.