אומעטום זוכט מען די נשמה

In Search of the Soul


פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published November 30, 2014, issue of December 19, 2014.

עס שטייט געשריבן, אַז גאָט האָט באַשאַפֿן דעם אדם הראשון, דעם סאַמע ערשטן מענטשן פֿון שטויב, און זײַן נשמה פֿון הימל. עס ווענדט זיך נאָר אין אים ווי צו האַנדלען. הײַנט איז די וועלט פֿאַרטאָן אין ספּיריטואַליזם, מען רעדט וועגן עפּעס אַ „ספּיריט‟, איך בין נישט זיכער צי זיי מיינען די נשמה, דעם רוח צי דאָס פֿלעשעלע מיט ספּיריט, משקה. ווער רעדט שוין פֿון די אַלע רעליגיעס, וואָס די וועלט האָט זיך צוגעאײגנט? יעדע איינע פֿון זיי האָט צוגעטראַכט זייערס אַן אייגענע ווערסיע פֿון נשמה־זוכעניש.

דאָס וואָרט „נשמה‟, וואָס קומט צו אונדז פֿון לשון־קודש „נשימה‟ — דער אָטעם, איז אַ גוטע טעמע פֿאַר ספּעקולאַציע. ווער עס האָט אַ האַנט און אַ פֿוס פּאָרעט זיך מיט זײַן דערקלערונג וווּ עס געפֿינט זיך די נשמה אין מענטשן.

שטייט זי אײַן אין די טיפֿענישן פֿון די אינגעווײדן פֿון אַ מענטשן, און ווער ווייסט ווו די אינגעווײדן געפֿינען זיך? שטייט זי אײַן אין האַרץ, אין קאָפּ, אין גײַסט? קיינער האָט זיך נאָך נישט אָנגעשטויסן אין איר, ווייסט מען נישט עד־היום ווי זי זעט אויס און מיט וואָס זי שמעקט. דער פֿאַרשטאָרבענער ראַבײַ שלמה קאַרלעבאַך האָט אַפֿילו אַ נאָמען געגעבן איינע פֿון זײַנע טעכטער — נשמה. ווער ווייסט ווי זי גיט זיך אַן עצה מיט אַזאַ נאָמען?

אין זײַן פּיעסע „דער דיבוק‟, באַווײַזט ש. אַנ־סקי, דער מחבר פֿון זײַן טראַגישן סוזשעט, איבערפֿצולאַנצן די לעבעדיקע נשמה פֿון זײַן טויטן העלד חנן, דעם עמפֿינדלעכן ישיבֿה־בחור, אין גוף פֿון זײַן געליבטער לאה. פֿאַראַן אין בוך בײַ אבֿרהם רעכטמאַנען, איינער פֿון די זאַמלער פֿון דער אַנ־סקי־עקספּעדיציע, צווישן די יאָרן 1911 ביז 1914, אַ סעריע ווערסיעס פֿון דיבוקים וואָס האָבן זיך אויסגעפּיקעט און אונדזער פֿאָלקס־פֿאַנטאַזיע. איינע פֿון זיי האָט צו טאָן מיט צוויי ישיבֿה־בחורים — איינער שטאַרבט און זײַן נשמה דרינגט אַרײַן אין זײַן בעסטן חבֿר, מיט וועלכן ער האָט געלערנט אין דער ישיבֿה.

איז ווי קום איך פּלוצעם פֿון דער הוילער הויט אַרויס זיך אָפּצושטעלט אויף דיבוקים? איז די מעשה אַזאַ. איך האָב זיך ווידער גענומען צו לערערײַ און קום אַמאָל אין קלאַס, איידער מײַן לעקציע פֿאַנגט זיך אָן. אין צווישנצײַט גייט נאָך דער לערער אָן מיט זײַן לעקציע וואָס האָט צו טאָן מיטן „תּלמוד‟. ער איז אַ יונגער און זשוואַווער יונגערמאַנטשיק, וואָס לעבט אויף זײַן קלאַס מיט תּלמודישע אויסצוגן, פֿאַרשטייט זיך — אויף ענגליש.

דאָס מאָל איז געגאַנגען אַ רייד וועגן דער נשמה. דער לערער האָט פּרובירט מסביר צו זײַן זײַן קלאַס וווּ די נשמה געפֿינט זיך, און איך בין אויסגעגאַנגען פֿאַר נײַגעריקייט צו דערגיין דעם סוד. ער ווײַזט אָן אויפֿן האַרצן און דערמאָנט, אַז די נשמה קען זיך אויך געפֿינען אין מוח פֿון אַ מענטשן. און ווען דער מענטש הויכט אויס די נשמה, דעמאָלט איז אַלץ פֿאַרפֿאַלן, דער מענטש האָט זיך פֿאַרוואַנדלט אין אַ ניפֿטר.

שטעלט זיך אויף אַ פֿרוי און פֿרעגט דעם לערער אַן אינטערעסאַנטע פֿראַגע: „זאָגט מיר, ר’ לערער, אויב די נשמה געפֿינט זיך טאַקע אין האַרצן פֿון אַ מענטשן, וואָס געשעט אָבער ווען דער מענטש באַקומט אַ פֿרעמד האַרץ פֿון אַ פֿרעמדן? איז עס נישט מעגלעך אַז יענע ניפֿטר האָט אויך פֿאַרמאָגט אַ נשמה? וווּ איז אַהינגעקומען זײַן נשמה ווען מען האָט אַמפּוטירט זײַן האַרץ? און וווּ איז אַהינגעקומען די נשמה פֿונעם מענטשן, וואָס האָט באַקומען אַ נײַ האַרץ?