די ייִדן אין דער סלאווישער וועלט פֿון מיטל־עלטער

Jews in the Medieval Slavic World

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 28, 2014, issue of January 23, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אין מערבֿ־כּנען, װאָס געפֿינט זיך אין די טשעכישע לענדער, האָבן ייִדן גערעדט די אַלט־טשעכישע שפּראַך. װעגן דעם זאָגט עדות דער ספֿר „אור זרוע‟, װוּ דער מחבר, הרבֿ יצחק בן משה פֿון װין (1180–1250), טײַטשט אײניקע לשון־קודשדיקע װערטער אױף דעם דאָזיקן לשון, פּונקט אַזױ װי רש״י האָט זײ געטײַטשט אױף אַלט־פֿראַנצױזיש. װי עס באַװײַזט אלכּסנדר בײדער אין זײַן אַרטיקל װעגן ייִדישע נעמען, איז די השפּעה פֿון דער דאָזיקער שפּראַך געװען פֿאַרשפּרײט צװישן ייִדן אױף די ברײטע שטחים פֿון בעמען, עסטרײַך, שלעזיע און דרום־פּױלן.

אײניקע ייִדישע שפּראַך־היסטאָריקער, װי, למשל, מאַקס װײַנרײַך, טענהן, אַז ייִדן האָבן געהאַט זײער אײגענעם דיאַלעקט, אָבער די פֿאַראַנענע מקורים זײַנען צו קאַרג, כּדי אונטערצושטיצן די דאָזיקע סבֿרה. די ידיעות װעגן דער שפּראַך פֿון מיזרח־כּנען, דאָס הײסט אוקראַיִנע און ליטע, זײַנען נאָך קאַרגער און שטאַמען פֿון אַ שפּעטערער תּקופֿה, װען ייִדן אין יענע מקומות האָבן שױן גערעדט ייִדיש.

ייִדיש איז מיטגעבראַכט געװאָרן קײן מיזרח־אײראָפּע פֿון אַשכּנזים, װאָס האָבן בהדרגה אַסימילירט די כּנענישע ייִדן. פֿון דער כּנענישער שפּראַך האָט ייִדיש געירשנט אַ סך סלאַװישע װערטער און נעמען. סלאַװישע פּערזענלעכע נעמען פֿונעם טשעכישן אָפּשטאַם, אַזעלכע װי קאַטשקאַ, ליודמילאַ, סלאַװאַ, בענעש, דראַגאַנאַ און אַ סך אַנדערע, זײַנען געװען פּאָפּולער צװישן ייִדן אין מיזרח־ און מיטל־אײראָפּע אינעם פֿערצנטן־פֿופֿצנטן יאָרהונדערט. עס איז מערקװירדיק, מערקט אָפּ אלכּסנדר בײדער אין זײַן פּרטימדיקער פֿאָרשונג פֿון ייִדישע נעמען, אַז אײניקע סלאַװישע נעמען זײַנען באַנוצט געװאָרן בלױז דורך ייִדן און זײַנען ניט באַקאַנט צװישן קריסטן. אױפֿן סמך פֿון זײַנע חקירות באַשליסט בײדער, אַז אַ היפּשע צאָל ייִדן האָבן אַרױסגעװאַנדערט פֿון די טשעכישע לענדער קײן ליטע, אוקראַיִנע און פּױלן.

אין קיִעװ האָבן ייִדן געלעבט שױן זינט דעם צענטן יאָרהונדערט, און זײערע קולטורעלע קאָנטאַקטן מיט דער אָרטיקער סלאַװישער באַפֿעלקערונג זײַנען געװען אַקטיװ. עס זענען פֿאַראַן איבערזעצונגען פֿון מגילת־אסתּר און פֿראַגמעטן פֿון אַנדערע טײלן פֿונעם תּנ״ך דירעקט פֿון לשון־קודש אױף אַלט־סלאַװיש. פּראָפֿעסאָר אַלעקסעעװ האַלט דאָס פֿאַר אַ באַװײַז, אַז די קולטורעלע אַטמאָספֿער אין קיִעװ איז דעמלט געװען אָפֿן און טאָלעראַנט. פֿון אַ שפּעטערער צײַט, אַרום דעם פֿופֿצנטן יאָרהונדערט, שטאַמען אַלט־רוסישע איבערזעצונגען פֿון אײניקע ייִדישע תּפֿילות.

די דאָזיקע פּובליקאַציע איז אַ באַװײַז, אַז דער אינטערעס צו דער ייִדישער געשיכטע און קולטור אין דער אַלטער סלאַװישער װעלט איז ניט אױסגעגאַנגען. איצט פֿאַרמאָגט מען אַ גאַנצן יסוד פֿאַר װײַטערדיקע פֿאָרשונגען, װאָס װעלן העלפֿן אױספֿילן די פֿילצאָליקע בלױזן אין דער געשיכטע פֿונעם סלאַװיש־ייִדישן כּנען.