רעד טערקיש!

Speak Turkish, because it’s Greek to me...

Max Gershman

פֿון הערשל גלעזער

Published January 23, 2015, issue of February 23, 2015.

אַ טשיקאַווע זאַך: יעדע שפּראַך האָט אַן אַנדער שפּראַך, וואָס מע פֿאַרשטייט צום ווינציקסטן. די ענגליש־רעדערס זאָגן אויף אַן אומפֿאַרשטענדלעך לשון, אַז ס’איז גרעקיש (It’s Greek to me); שפּאַניש־רעדערס זאָגן, אַז ס’איז העברעיִש (Para mi es hebreo); און ייִדיש־רעדערס זאָגן, אַז ס’איז תּרגום אָדער טערקיש. נו, תּרגום קענען ייִדן וואָס זיי לערנען — אויף דעם לשון איז דאָך אָנגעשריבן די גמרא. אָבער ווי קומט אַן אַשכּנזישער ייִד צו טערקיש? ייִדן האָבן דען געהאַט צו טאָן מיט טערקן?

ווײַזט זיך אַרויס, אַז יאָ, ווײַל אונדזער וואָקאַבולאַר און שפּראַכיקער פֿאָלקלאָר איז פֿול מיט „טערקן‟.

קודם־כּל, האָבן זיך אין דער אָטאָמאַנישער אימפּעריע, חוץ אַ גרעסערער צאָל ספֿרדים און מיזרחדיקע ייִדן, אויך געפֿונען אַ ביסל אַשכּנזים, בפֿרט אין ארץ־ישׂראל. חוץ דעם האָבן די טערקן ביזן 17טן י”ה אָנגעשפּאַרט אַזש קיין מיזרח־אייראָפּע. די ייִדן, וואָס האָבן אַפֿילו מיט די טערקן נישט געהאַט קיין מגע־ומשׂא, האָבן געשעפּט טערקיש לשון דורך רוסיש, אוקראַיִניש אָדער פּויליש, מחמת די רוסן האָבן מיט די טערקן יאָ געגרענעצט. אין רוסיש זענען פֿאַראַן הונדערטער ווערטער אָדער פֿון טערקיש אַליין, אָדער פֿון דער טורקישער משפּחה, וואָס זי נעמט אַרײַן, חוץ טערקיש, אויך קאַזאַכיש, אוזבעקיש, טורקמעניש, אַזעריש, טאָטעריש און נאָך; זענען אַ טייל פֿון די ווערטער אויך אַרײַן אין מאַמע־לשון. לאָמיר דערצו נאָך געדענקען, אַז אין אַ סך פֿאַלן האָט זיי טערקיש אַליין איבערגענומען פֿון דער פֿרעמד, בדרך־כּלל פֿון פּערסיש.

וועגן „אַרבוז“ און „קאַבאַק“ האָבן מיר שוין בשעתּו געשריבן; הײַנט וווּ איז „אַטלעס“ ‘אַ מין סחורה’, „אַרשין“ ‘אַ רוסישע מאָס פֿון לענג’, „באָלוואַן“ ‘געץ; אידיאָט’, „באַקאַליי“ ‘שפּײַז(קראָם)’, „דיוואַן“ ‘טעפּעך; סאָפֿע“, „טאַראַקאַן“ ‘מין אינסעקט’, „טולעפּ“ ‘מין מאַנטל’, „טומאַן“ ‘נעפּל’, „טשוגון“ ‘מין אײַזן’, „טשעמאָדאַן“ ‘וואַליזע’, „כאַלאַט“ ‘קאַפּאָטע’, „כוטער“ ‘געאָגראַפֿיש איינס נאָך קלענער פֿון אַ דאָרף’, „כורמע“ ‘מין אויפּס’, „מעטשעט“ ‘בנין, וווּ ס’זענען מתפּלל מוסולמענער’, „נאַגײַקע“ ‘בײַטש’, „קאַפֿטאַן“ ‘קאַפֿטן, קאַפּאָטע’, „קורטקע“ ‘רעקל’, „קיאָסק“ ‘געשטעל, וווּ מע פֿאַרקויפֿט צײַטונגען“, „קינזשאַל“ ‘שטילעט’?