פֿאַר וואָס האָט מען ניט צעשטערט די רעלסן?

Why Did No One Bomb the Rail Lines?

דער דענקמאָל „גערעלס־17‟, וואָס דערמאָנט ווי אַזוי מע האָט פֿאַרשיקט די בערלינער ייִדן צו די קאָנצענטראַציע־לאַגערן
Getty Images
דער דענקמאָל „גערעלס־17‟, וואָס דערמאָנט ווי אַזוי מע האָט פֿאַרשיקט די בערלינער ייִדן צו די קאָנצענטראַציע־לאַגערן

פֿון איתן פֿינקעלשטיין

Published March 12, 2015, issue of April 03, 2015.

נישט לאַנג צוריק האָב איך זיך צופֿעליק דערוווּסט, אַז אין פּאַריז, שוין נאָך דער טראַגעדיע פֿון Charlie Hebdo און דער כּשרער קראָם, האָט זיך באַוויזן אַ מעלדונג, וווּ שוואַרץ אויף ווײַס איז געווען אָנגעשריבן: „דער גרויסער פֿירמע NSL Studio פֿאָדערט זיך אַ דיזײַנער, געוווּנטשן נישט קיין ייִד‟.

אין שײַכות דערמיט האָב איך אַ טראַכט געטאָן, אַז גערעכט זײַנען די מענטשן, וואָס האַלטן, אַז פֿון דעם חורבן אייראָפּע האָט די וועלט ווייניק וואָס אָפּגעלערנט. הײַיאָר האָט מען בפֿירוש זייער ברייט אָפּגעמערקט דעם 70סטן יאָרצײַט פֿון באַפֿרײַען דעם טויט־לאַגער אין אוישוויץ. גראָד פֿאַר דער דאַטע האָב איך געדאַרפֿט זיך טרעפֿן אין בערלין מיט אַ דעפּוטאַט פֿון בונדעסטאַג. האָב איך אים אָנגעקלונגען פֿעסטצושטעלן די צײַט פֿון אונדזער באַגעגעניש. דער ענטפֿער איז געווען, אַז מיר וועלן מוזן אָפּלייגן אונדזער טרעפֿונג, מחמת דאָס יאָר איז געקומען זײַן ריי צו פֿאָרן קיין אוישוויץ. און ווײַטער ברענג איך זײַנען ווערטער בזה־הלשון: „אַוודאי, וועל איך מוזן גאַנצע צוויי טעג אָפּקומען פֿאַר גאָרנישט; דערצו נאָך, זיצן מיט אַ טרויעריקער צורה. קיין אַנדער ברירה האָב איך דאָך נישט — אַזוי פֿירט זיך עס!‟

יאָרן לאַנג האַלט מען אין איין אויסקלאָרן און דערווײַזן דעם אמת אַרום אוישוויץ און אַנדערע טויט־לאַגערן. ערשט לעצטנס האָט מאָסקווע כּלומרשט אַרויסגעבראַכט פֿאַר דער עפֿנטלעכקייט „נײַע דאָקומענטן‟, ביז איצט געהיימע, פֿאַרבונדן מיטן באַפֿרײַען אוישוויץ. לויט מײַן מיינונג, שטעקט דער אמת אין דעם, אַז דעם טויט־לאַגער אין אוישוויץ האָט קיינער בכלל נישט באַפֿרײַט… פּונקט אַזוי ווי קיינער האָט ספּעציעל און באַוווּסטזיניק נישט באַפֿרײַט קיין איין טויט־לאַגער אָדער געטאָ.

די סאָוועטישע אַרמיי האָט דעמאָלט געפֿירט בלוטיקע שלאַכטן אין דער ריכטונג פֿון דײַטשלאַנד און האָט אויפֿן וועגן זיך אָנגעשטויסן אין אַ ריזיקן לאַגער, וואָס וועגן זײַן עקזיסטענץ האָט קיינער נישט געהערט, און אַוודאי קיין אַנונג נישט געהאַט, וואָס עס איז דאָרטן פֿאָרגעקומען. און מע קאָן עס פֿאַרשטיין; די סאָוועטישע פּראָפּאַגאַנדע האָט אין יענער צײַט ממש פֿאַרשוויגן און אויסגעמיטן צו רעדן וועגן דער שרעקלעכער טראַגעדיע פֿונעם ייִדישן פֿאָלק אויף די טעריטאָריעס פֿון די לענדער, וואָס די נאַציס האָבן אָקופּירט. ס‘איז שווער זיך פֿאָרצושטעלן, אַז די דאָקומענטן פֿון באַפֿרײַען אוישוויץ זײַנען געלעגן פֿאַרשפּאַרט 70 יאָר אונטערן שטעמפּל „געהיים‟.

נישט צו חידושן זיך, אַז דער דיוויזיע־גענעראַל פּעטרענקאָ, וואָס זײַנע מיליטער־טיילן זײַנען די ערשטע צוגעקומען צום אוישוויץ־טויער, האָט זיך קודם פֿאַרבונדן מיטן פֿראָנט־קאָמאַנדיר, מאַרשאַל קאָניעוו, און געפֿרעגט אים, וואָס זאָל ער טאָן מיט דעם לאַגער? ס‘איז נישט קלאָר, צי דער מאַרשאַל קאָניעוו האָט זיך, פֿון זײַן זײַט, פֿאַרבונדן מיט מאָסקווע. וואָס איז יאָ זיכער, אַז קיין גרויסן רעש און שטאָלץ פֿון ראַטעווען די קאַצעטלער, וואָס זענען דאָרט געבליבן, האָט מאָסקווע נישט געמאַכט. קיין סאַלוטן־שיסערײַ האָט מען נישט געהערט.