דוד כּ״צס בוך „ייִדיש און מאַכט‟

Dovid Katz's Book "Yiddish and Power"

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published March 17, 2015, issue of April 03, 2015.

באָריס סאַנדלער האָט מיר ניט געעצהט זיך צו פֿאַרפֿירן מיטן שרײַבן אַ רעצענזיע אויף דעם נײַעם בוך פֿון דוד כּ״ץ. זײַן לאָגיק איז געווען אַ באַרעכטיקטע: ס׳איז דאָך באַוווּסט, אַז איך בין ניט קיין חסיד פֿון כּ״צן, און מע וועט עס אויפֿנעמען ווי אַ תּירוץ פֿאַר מיר ווידער אַ מאָל אַרײַנצושטעלן אַ שפּילקע דעם מענטשן, וואָס האָט מיך געהאַט אַריבערגעשלעפּט פֿון מאָסקווע קיין אָקספֿאָרד. דאָס איז געווען אין דער צײַט, ווען מײַן באָרד איז נאָך ניט געווען גראָוו, און בײַ כּ”צן (דעמאָלט האָט ער זיך געשריבן קאַץ) איז קיין באָרד אין גאַנצן ניט געווען.

אין דער אמתן, האָב איך געזוכט גאָר אַן אַנדער תּירוץ, דהײַנו: כ’האָב שטאַרק געהאָפֿט, אַז דאָס נײַע בוך, אונטערן פֿיל־צוזאָגנדיקן טיטל Yiddish and Power („ייִדיש און מאַכט‟), וועט מיר געבן אַ שאַנס זיך אָפּצורופֿן פּאָזיטיוו וועגן דעם מחברס אַקאַדעמישער שאַפֿערישקייט, בפֿרט נאָך, אַז איך האַלט פֿון זײַנע לינגוויסטישע קענטענישן. הקיצור, האָב איך זיך ניט צוגעהערט צו באָריס סאַנדלערס אַרגומענטן און פֿאָרט אָנגעשריבן אַן אָפּרוף אויף דעם בוך.

קודם־כּל, בין איך ניט אין גאַנצן זיכער, צי „ייִדיש און מאַכט‟ איז אַן אַקאַדעמיש בוך. ס’איז בכלל שווער צו דעפֿינירן דעם זשאַנער פֿון דער דאָזיקער אַרבעט. איך בין גאָר ניט קיין מומחה אין דער אַלטער ייִדישער ליטעראַטור, וועלכע פֿאַרנעמט דאָס צענטראַלע אָרט אין דעם טעקסט, אָבער מיר שײַנט, אַז — כאָטש קיין סך נײַע אינגרעדיענטן האָט דער מחבר ניט צוגעגרייט פֿאַרן נײַעם מאכל — האָט ער געשאַפֿן אַ גאַנץ געראָטענעם טעקסט, אָנגעשריבן אין אַ נוסח, וואָס פּאַסט מער פֿאַר פּאָפּולערער ליטעראַטור. איך זאָג ניט, אַז ס’איז אַ חסרון, אפֿשר איז עס אַפֿילו אַ מעלה, בפֿרט אַז דער מאַטעריאַל איז אַן אינטערעסאַנטער, אונטערגעטראָגן דורך אַן אמתן קענער.

וואָס שייך דער „מאַכט‟, האָב איך זיך פּשוט פֿאַרפּלאָנטערט. וואָס מיינט עס? אַז אַ שפּראַך האָט אַ מאַכט? די שפּראַך האָט אַנדערע אייגנקייטן, בעת מאַכט קען האָבן די סבֿיבֿה וואָס נוצט די שפּראַך. און טאַקע מיט דעם איז פֿאַרבונדן די מעטאָדאָלאָגישע פּראָבלעם, וואָס איך זע אין דעם בוך. ס׳איז אָנגעשריבן דורך אַ פֿילאָלאָג, דערצו אַ פֿילאָלאָג פֿון בער באָראָכאָווס שניט, דאָס הייסט, אַזוי ווי באָראָכאָוו האָט אין יאָר 1913 פֿאָרמולירט די אויפֿגאַבן פֿון דער ייִדישער פֿילאָלאָגיע, און פֿון ייִדישע פֿילאָלאָגן אויך: צו זײַן ניט אָביעקטיוו, ווי עס פּאַסט פֿאַר אַ געלערנטן, נאָר דווקא הייס און בלינד, ממש רעליגיעז פֿאַרליבט אין דער שפּראַך. אַזאַ שפּראַך־פּאַרטיייִשקייט פֿילט זיך אין דעם גאַנצן בוך, דערצו איז דער צוגאַנג אין גאַנצן ניט קיין היסטאָרישער, אָפּגעריסן פֿון דער רעאַלקייט פֿונעם ייִדישן לעבן אין פֿאַרשיידענע יאָרן און לענדער.