75 יאָר זינט דעם קומען פֿון ליובאַוויטשער רבי

75 Years Since Arrival of the Lubavitcher Rebbe

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published March 24, 2015, issue of April 17, 2015.

דאָס אָנקומען פֿון ליובאַוויטשער רבי, יוסף יצחק שניאורסאָהן, אין ניו־יאָרק, 1940
Courtesy of lubavitch.com
דאָס אָנקומען פֿון ליובאַוויטשער רבי, יוסף יצחק שניאורסאָהן, אין ניו־יאָרק, 1940

ס׳איז גוט באַוווּסט, אַז דער „פֿאָרווערטס‟ האָט אונטער דער אָנפֿירונג פֿון אַב. קאַהאַן בדרך־כּלל אַרויסגעוויזן דרך־ארץ צו פֿרומע ייִדן, באַזונדערס, צו די „אויפֿריכטיק רעליגיעזע לײַט‟. פֿון לייענען די נומערן פֿון דער צײַטונג, געדרוקט אין פֿאַרשיידענע יאָרן, האָט זיך בײַ מיר געשאַפֿן אַן איבערצײַגונג, אַז מיט דער צײַט זײַנען קאַהאַן און אַ צאָל זײַנע מיטאַרבעטער געוואָרן אַלץ ווייכער צו רעליגיע. קאַהאַן האָט, למשל, דערקלערט זײַן באַציִונג צו שמדן זיך: לויט אים נאָך, האָט אַזאַ מענטשן אויפֿגעהערט צו זײַן אַ ייִד.

ס׳איז שווער צו זאָגן פּינקטלעך, מיט וואָס די דאָזיקע „ווייכקייט‟ איז געווען פֿאַרבונדן. אפֿשר מיט דעם וואָס זיי, קאַהאַן און אַנדערע, זײַנען עלטער געוואָרן; אָדער ווײַל מיט דער צײַט איז געקומען אַן אַנטוישונג אין זייערע סאָציאַליסטישע אוטאָפּיעס. מיר ווייסן, אַז אין איין פֿאַל — פֿון דעם פֿירנדיקן „פֿאָרווערטס‟־זשורנאַליסט חיים ליבערמאַנען — איז זײַן קער צו פֿרומקייט געווען פֿאַרבונדן מיט אַ משפּחה־טראַגעדיע. דערצו האָט זיך שטאַרק געביטן דער מצבֿ אויף דער אַמעריקאַנער ייִדישער גאַס. זייער אַ סך סימנים האָבן אָנגעוויזן אויף אַ גרעסערער צוגעבונדנקייט פֿון דעם יונגן דור צו ייִדישע קהילה־אָרגאַניזאַציעס, און צום געבן זייערע קינדער אַ ייִדישע דערציִונג. די טראַגישע סיטואַציע אין אייראָפּע האָט אויך דערוועקט נאַציאָנאַלע און רעליגיעזע געפֿילן.

דאָס נײַע, מער פּראָמינענטע אָרט פֿון רעליגיע וואַרפֿט זיך ממש אין די אויגן, אַפֿילו גראַפֿיש, אין דעם ווי אַזוי די צײַטונג האָט געשריבן וועגן דעם אָנקומען אין ניו־יאָרק פֿונעם זעקסטן ליובאַוויטשער רבי, יוסף יצחק שניאורסאָהן. די געשיכטע ווי אַזוי ער און זײַנע נאָענטע האָבן זיך אַרויסגעריסן פֿון די נאַציס, איז ניט איין מאָל באַשריבן געוואָרן, אַזוי אַז אויף דעם וועל איך זיך ניט אָפּשטעלן. דער עיקר, אַז ער איז געקומען דעם 19 מאַרץ 1940, און אין דעם נומער פֿון „פֿאָרווערטס‟ פֿאַרן 20סטן מאַרץ, איז די דאָזיקע נײַעס אַרויסגעטראָגן געוואָרן אויף דער ערשטער זײַט, מיט אַ פֿאָטאָ פֿונעם רבין.

אינטערעסאַנט, אַז דער „פֿאָרווערטס‟־זשורנאַליסט, וואָס האָט באַשריבן דעם ענטוזיאַסטישן קבלת־פּנים אין דעם ניו־יאָרקער פּאָרט, האָט אָנגעציילט בערך 1,600 לײַט, בעת די אַנדערע ניו־יאָרקער צײַטונג, ייִדישע און ניט ייִדישע, האָבן דערמאָנט אַן אַ סך קלענערן עולם, וואָס האָט זיך צונויפֿגעקליבן בײַם טראַפּ פֿון דער שיף. דער „פֿאָרווערטס‟ האָט געשריבן אויך וועגן אַ היפּש ביסל מענטשן, וואָס האָבן געוואַרט אויף דעם רבינס אָנקומען אין מאַנהעטן, אין „גרייסטאָון האָטעל‟, וואָס איז געווען אויפֿן ראָג פֿון בראָדוויי און דער 91סטער גאַס (הײַנט איז עס שוין, דאַכט זיך, אַ דירות־הויז). דאָרטן האָט דער רבי, צוזאַמען מיט זײַן „הויף‟, געוווינט די ערשטע זעקס חדשים נאָכן אָנקומען קיין אַמעריקע. זיי האָבן פֿאַרנומען אַ גאַנצן שטאָק, וווּ אויף אַלע טירן האָבן זיך עקסטרע באַוויזן מזוזות.