וווּ זײַנען מײַנע ייִדן?

Where Did My Jews Go?

Yehuda Blum

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published March 27, 2015, issue of April 17, 2015.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

דער עיקר, דאָס לעבן באַשטייט פֿון דרײַ מאָל אין טאָג עסן אין די רעסאָראַנען, שלינגען טאַבלעטן און רעדן אויפֿן טעלעפֿאָן. קיינער לאַדט קיינעם נישט אײַן צו זיך אַהיים אויף אַ קאַווע, דער שמועס באַשטייט פֿון:

“האַו אַר יו? אײַם פֿײַן, ענד האַו אַר יו? פֿײַן. גודבײַ.”

אויב עפּעס איז נישט אין אָרדענונג, האַלט מען עס בסוד. מ’טיילט זיך נישט מיט פֿרײַנד און באַקאַנטע, ווי עס וואָלט קיינעם נישט אָנגעגאַנגען. דער שכן, פֿרײַנד האָט מען אויף צו גיין אין רעסטאָראַן, שפּילן גאָלף אָדער קאָרטן. ווער איז שולדיק?

אַמעריטשקע גנבֿ איז שולדיק, דער ערשטער אימיגראַנטן־דור איז שולדיק, ווײַל ווער איז אַהער געקומען נאָך די פּאָגראָמען פֿון 1881ער יאָרן? די ערשטע אימיגראַנטישע כוואַליע איז באַשטאַנען, דער עיקר, ס’רוב פֿון יונגעלײַט וואָס זײַנען אַנטלאָפֿן פֿון פּריזיוו, פֿון טאַטנס שטוב און פֿון רבינס הויף; פֿון די מיידלעך, וואָס האָבן געזוכט חתנים, נישט געהאַט אויף קיין נדן, משפּחות מיט קינדער, וועלכע האָבן זיך גענייטיקט אין פּרנסה. 

אין די נײַנציקער יאָרן פֿון 19טן יאָרהונדערט זײַנען די רבנים, מענטשן וואָס האָב געהאַט פּראָפֿעסיעס, געבליבן אין דער אַלטער היים; ס’רוב פֿון זיי זײַנען אַהערגעקומען אָרעמע לײַט, געאַרבעט אין „סוועטשאַפּ‟, די קינדער געשיקט אין “פּאַבליק סקול” לערנען זיך ענגליש, ווערן אַמעריקאַנער און יעדן זונטיק אין “סאַנדיי סקול”, וווּ זיי האָבן גאָרנישט גענאָסן…

הײַנט טרעפֿט מען זיך שוין אָן אינעם דריטן דור, יענע אַמאָליקע קינדער, וואָס זײַנען שוין הײַנט אין די זיבעציקער און אַכציקער, זײַנען שוין גוט אַסימילירט, אַמעריקאַניזירט און הייבן נישט אָן צו וויסן פֿון וואַנען די פֿיס וואַקסן. פֿאַראַן אַזעלכע, וואָס זוכן אַרום אין די אַרכיוון אין “עליס אײַלענד” דאָקומענטאַציע פֿון זייערע עלטער־זיידעס און באָבעס, חלשן אויסצוגעפֿינען ווער זיי זײַנען געווען און זייער אָפּשטאַם. אָבער פֿאַר זיי איז עס אַ פֿרעמדע וועלט, פֿאַר זייערע קינדער און אייניקלעך — נאָך פֿרעמדער. לויפֿט מען אין די “קאָמיוניטי סענטערס” רעגיסטרירן זיך אויף קורסן אויסצוגעפֿינען, וואָס זיי האָבן פֿאַרפֿעלט אין זייער דערציִונג.

דאָרט פֿאָדערט מען אַמאָל איבערצולייענען אַ בלעטל, וואָס האָט צו טאָן מיט ייִדישקייט, איז משה שרײַב אײַן, דאָס לייענען און טראַכטן איז שוין נישט פֿאַר זיי, מ’גייט אין שיל “נאָך” דער בר־מיצווה, דער עיקר, אויף קידוש, וווּ מ’סערווירט “סושי” און “עג־ראָולס”, “בייגל ענד לאַקס” און “פּיצאַ”. זיי ווילן נישט הערן דעם “סערמאָן,” די דרשה הייסט עס, ווײַל דער יונגער ראַבײַ איז אַליין אַמאָל אַן עם־ארץ, און וויל צופֿרידנשטעלן דעם עולם, ווען ער רעדט וועגן “איזראַעל” און “פּאַלעסטײַן…”

פֿרעמדע ייִדן, נישט מײַנע ייִדן. ווי זאָגט אַהרון צײַטלין אין זײַן “מאָנאָלאָג אין פּליינעם ייִדיש”, ווען ער שילדערט אַן אַמעריקאַנער ייִד:

“אַ ייִד אַ נאַר מיט אַ קאַר.”

אַגבֿ, האָב איך פֿאָרגעלייענט צײַטלינס פּאָעמע פֿאַר מײַן קלאַס אויף ענגליש, קיינער האָט עס נישט פֿאַרשטאַנען און נישט באַנומען, ווי נישט זיי מיינט מען.