קהילה

ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

י. ל. פּרץ אין הײַנטיקער וואַרשע

הונדערט יאָר זענען אַריבער זינט יצחק־לייבוש פּרץ איז אַוועק פֿון דער וועלט, דעם דריטן אַפּריל 1915. פּרץ איז געווען אַן אָנגעשטעלטער פֿון דער וואַרשעווער ייִדישער גמינע, און אפֿשר אויך דערפֿאַר האָט די הײַנטיקע ייִדישע גמינע אין איינעם מיטן ייִדישן היסטאָרישן אינסטיטוט אָרגאַניזירט אַ „פּרץ-שפּאַצירגאַנג‟ אינעם זאַקסישן גאָרטן, וואָס געפֿינט זיך נישט ווײַט פֿונעם אַזוי גערופֿענעם „ווײַסן הויז‟. פֿון דאַנען פֿלעגט די קליינע גרופּע פּרץ־פֿאַרערער גיין צו פֿוס צום זאַקסישן גאָרטן. „דאָס ווײַסע הויז‟ אויף דער טוואַרדע־גאַס איז פֿאַר דער מלחמה געווען אַ ייִדישער שפּיטאָל, און הײַנט געפֿינען זיך דאָרט פֿאַרשיידענע ייִדישע אָרגאַניזאַציעס.

צווישן די דרײַ גרויסע שאַפֿערס פֿון דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור, מענעדלע מוכר־ספֿרים, שלום־עליכם און פּרץ, איז פּרץ געווען דער איינציקער פּוילישער ייִד. וואַרשע איז געווען אַ טייל פֿון רוסלאַנד ביז דער ערשטער וועלט־מלחמה, און פּרץ האָט, פֿאַרשטייט זיך, גערעדט און געלייענט רוסיש, אָבער אַנדערש ווי מענדעלע און שלום־עליכם. ער איז געווען אַ גרויסער בקי אין דער פּוילישער ליטעראַטור אויך.

עס זענען דאָ פֿאָרשער וואָס האַלטן, למשל, אַז דער פּוילישער דראַמאַטורג סטאַניסלאַוו וויספּיאַנסקי האָט משפּיע געווען אויף פּרצעס פּיעסע „בײַנאַכט אויפֿן אַלטן מאַרק‟.

פּרץ איז געווען פֿון צײַט צו צײַט איראָניש און אַפֿילו סאַרקאַסטיש, אָבער מיר געפֿינען בײַ אים אויך אַ ראָמאַנטישן צוגאַנג צום אַלטן ייִדישן לעבנס־שטייגער. אַן ענלעכער מין ראָמאַנטיזם לגבי דעם אַלטן פּוילישן לעבנס־שטייגער איז געווען טיפּיש פֿאַר דער פּוילישער ליטעראַטור פֿון זײַן צײַט. בײַ שלום־עליכמען געפֿינט מען נישט אָט די ראָמאַנטישע שטריכן; פֿון מענדעלע איז שוין אָפּגערעדט.

דער נאָמען פּרץ איז באַקאַנט יעדן וואַרשעווער, אַ דאַנק דער גרויסער פּרץ־גאַס, „אוליצאַ פּערעצאַ‟. זײַנע ווערק זענען אָבער דעם פּוילישן עולם כּמעט אומבאַוווּסט.

KAZIMIERZ שפּילט אינעם קראָקער ייִדישן גאַליצישן מוזיי

KAZIMIERZ — אַזוי הייסט די קאַפּעליע, וואָס שפּילט דעם חודש אינעם ייִדישן גאַליצישן מוזיי אין קראָקע. די קאַפּעליע שפּילט דאָס רובֿ אייגענע ניגונים, וואָס מיינט, אַליין אָנגעשריבענע; און ניגונים, מיינט רוחניותדיקע מעלאָדיעס, אָן ווערטער. די גרופּע איז דערפֿאַר אפֿשר מער טשיקאַווע ווי אַ סך אַנדערע כּלי-זמר־גרופּעס, ווײַל זי חזרט נישט איבער באַקאַנטע ייִדישע לידער, נאָר זי שאַפֿט אַ נײַעם רעפּערטואַר.

פֿאַרשטייט זיך, אַז KAZIMIERZ איז דער פּוילישער נאָמען פֿאַרן ייִדישן קוואַרטאַל פֿון קראָקע, וווּ סע געפֿינט זיך אויך דער ייִדישער גאַליצישער מוזיי. אפֿשר איז כּדאַי צו דערמאָנען, אַז אינעם מוזיי קען מען זען אַן אויסשטעלונג וועגן דער ייִדישער גאַליציע — אַמאָל און הײַנט. הײַנט זענען געבליבן דאָס רובֿ נאָר רויִנען פֿון שילן און בית־עולמס; עטלעכע פֿון זיי זענען טרויעריק שיין. די אויסשטעלונג הייסט טאַקע „דאָס ייִדישע לעבן אין רויִנען‟.

אין דער צווייטער סעקציע פֿון דער אויסשטעלונג קען מען זען פֿאַרשיידענע אָביעקטן פֿון די אַמאָליקע ייִדישע שטעט און שטעטלעך.

די דריטע סעקציע פֿאַרנעמט זיך מיטן חורבן, און די פֿערטע איז געווידמעט דעם זכּרון און די פֿאַרשיידענע אופֿנים פֿון פֿאַראייביקן דעם ייִדישן גאַליצישן עבֿר.

תּלמידים פֿון פֿאָלקס־אוניווערסיטעט פּראַווען אַ כּמו־סדר

די תּלמידים פֿונעם פֿאָלקס־אוניווערסיטעט בײַ דער שלום־פֿונדאַציע האָבן געפּראַוועט אַ כּמו-סדר. אַ תּלמיד, וואָס לערנט זיך שוין דאָס צווייטע יאָר העברעיִש, האָט געלייענט ווי אַ וואַסער „אחד מי יודע‟, און אַ צווייטע תּלמידה האָט עס גלײַך איבערגעזעצט אויף פּויליש. אַזוי ווי דער אוניווערסיטעט האָט אַ וואַרשטאַט פֿאַר ייִדישע מאכלים, האָבן די תּלמידים געקאָנט עסן אמתדיקע פּסחדיקע מאכלים, געמאַכט אַליין; למשל, אַ ראָסל מיט מצה־קניידלעך.

די טישן זענען געווען באַדעקט מיט יום-טובֿדיקע ווײַסע טישטעכער, און געטרונקען האָט מען די פֿיר כּוסות ווי סע דאַרף צו זײַן. הייסט עס, אַז די שלום־פֿונדאַציע לערנט וואָס איז אַזוינס ייִדישע קולטור און טראַדיציע נישט נאָר טעאָרעטיש, נאָר דורך מעשׂים אויך.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.