די פֿרומע צענזור אין ספֿרים־הקדושים

Orthodoxy‘s Inconvenient Truths

פֿון עזרא גלינטער (Forward)

Published July 21, 2015, issue of August 07, 2015.

בײַ די אָרטאָדאָקסישע ייִדן, בפֿרט אין די חרדישע קרײַזן, איז פֿאַרשפּרייט די דעה, אַז זייערע מינהגים זענען די איינציקע אויטענטישע ווערסיע פֿון ייִדישקייט. למשל, הרבֿ אַבֿי שאַפֿראַן, דער דירעקטאָר פֿון געזעלשאַפֿטלעכע באַציִונגען פֿון „אַגודת־ישׂראל‟, האָט אינעם יאָר 2012 פֿאַרעפֿנטלעכט אַן אַרטיקל אין Forward, לויט וועלכן די עכטע שומרי-תּורה־ומיצוות שטרעבן צו פֿאָלגן די זעלבע טראַדיציע, וואָס ייִדן האָבן גענוי אָפּגעהיט פֿון דור צו דור. מיט אַ יאָר צוריק האָט שאַפֿראַן פּובליקירט אין דער זעלבער צײַטונג אַן אַנדער אַרטיקל, אַז אויב די חרדים שיידן זיך אונטער פֿון אַנדערע גרופּעס ייִדן, איז עס דווקא אַ סימן פֿון זייער געטרײַשאַפֿט צו דער היסטאָרישער ייִדישער מסורה. אין דער אָרטאָדאָקסישער פּרעסע טרעפֿט אַזאַ לשון אויף שריט און טריט.

אין דער אמתן, האָבן די היסטאָריקער שוין לאַנג געוויזן, אַז דאָס הײַנטיקע חרדישע לעבן איז אַ פּראָדוקט פֿון דער מאָדערנער תּקופֿה, און אַז די ייִדישע מלבושים, מינהגים און לעבנס־שטייגער האָבן זיך געביטן במשך פֿון דער צײַט. די הײַנטיקע אָרטאָדאָקסישע נאָרמעס שטימען נישט אַלעמאָל מיט דעם, וואָס ס׳איז געווען אָנגענומען בײַ ייִדן פֿון אַ גאַנץ יאָר אין די פֿאַרגאַנגענע דורות. אַדרבה, דער חרדישער נוסח פֿון ייִדישקייט איז אַ רעאַקציע קעגן מאָדערנקייט, און דערפֿאַר איז ער גופֿא אויך אַ מאָדערנער חידוש.

מאַרק (מלך) שאַפּיראָ, אַ באַקאַנטער פּראָפֿעסאָר־היסטאָריקער און אַ מאָדערן־אָרטאָדאָקסישער רבֿ, דערקלערט אין זײַן נײַ בוך, וואָס טראָגט דעם נאָמען „בײַטן דאָס אומבייגעוודיקע: ווי אַזוי די אָרטאָדאָקסישע ייִדישקייט שרײַבט איבער איר געשיכטע‟, אַז די פֿרומע ייִדן זענען אַזוי טיף פֿאַרנומען מיט היסטאָרישע טראַדיציעס, ווײַל אין דער טראַדיציאָנעלער פֿרום־ייִדישער וועלט שטייט אינעם צענטער דער אַנאַליז פֿון קלאַסישע רבנישע טעקסטן. ווען מע גריבלט זיך אין די פּרטים פֿון אוראַלטע קוואַלן, קאָן זיך שאַפֿן אַן אײַנדרוק, אַז מע פֿאָלגט פּונקט דער זעלביקער טראַדיציע, ווי מיט הונדערטער יאָר צוריק.

אין זײַן בוך, האָט שאַפּיראָ געזאַמלט אַ סך אינפֿאָרמאַציע וועגן דעם פֿענאָמען פֿון פֿרומער צענזור. עס טרעפֿן זיך נישט זעלטן פֿאַלן, ווען די קלאַסישע ייִדישע טעקסטן גופֿא זענען געענדערט געוואָרן, כּדי זיי צופּאַסן צו די לעצטע פֿרומע „מאָדעס‟.