מוזיק פֿון אַ פֿאַרגאַנגענער וועלט

Music from a Lost World

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published October 22, 2015, issue of November 13, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

„די דאָזיקע זאַמלונג גיט אונדז זייער אַ פֿאַרגרעסערטע פּערספּעקטיוו איבער דעם, וואָס עס איז געווען דער מצבֿ פֿון קלעזמער־מוזיק ערבֿ דער ערשטער וועלט־מלחמה‟, האָט דערקלערט ד׳׳ר דזשאָעל רובין, אַ פּראָפֿעסאָר פֿון מוזיק־פֿאָרשטעלונג בײַם ווירדזשיניער אוניווערסיטעט אין טשאַרלאָטסוויל און איינער פֿון די וועלט־עקספּערטן אין דער געשיכטע פֿון קלעזמער־מוזיק, בעת אַ טעלעפֿאָנישן שמועס מיטן „פֿאָרווערטס‟. מע קען בולט הערן, אַז די השערה, אַז די קלעזמער־מוזיק איז ׳קאָרומפּטירט געוואָרן׳ נאָך דעם, וואָס זי איז אָנגעקומען אין אַמעריקע, איז ניט ריכטיק. פֿאַקטיש, זענען דאָ געווען פֿאַרשידענע אויסטוישן צווישן די שפּילער, דירעקטע השפּעות פֿון די אייראָפּיִשע מוזיקער אויף די אַמעריקאַנער און פֿאַרקערט‟.

דזשאָעל רובין
דזשאָעל רובין

רובין האָט ווײַטער דערקלערט, אַז די רעקאָרדירונגען זאָגן עדות אַז די קלעזמער־טראַדיציע איז שוין געווען אַ פֿאַרשידנאַרטיקע אין אייראָפּע. „עס זענען געווען אין אייראָפּע פֿאַרשידענע סטילן און פֿאַרשידענע היסטאָרישע שיכטן. דער סטיל, וואָס איז געוואָרן פּאָפּולער אין אַמעריקע אין די 1910ער און 1920ער יאָרן, איז געווען אַן עכטער אייראָפּעיִשער סטיל, זייער אַקטועל אין יענער צײַט. מע קען עס הערן אויפֿן דאָזיקן קאָמפּאַקטל. דערצו, קען מען אויך הערן עלטערע סטילן. ביידע האָבן עקזיסטירט אין דער זעלביקער צײַט און מע הערט אַזאַ מין צוזאַמענשטויס צווישן די עסטעטיקן פֿון פֿאַרשידענע דורות קלעזמאָרים‟.

פֿאַרן דאָזיקן אַלבאָם האָט מען קיינמאָל פֿריִער ניט געהערט אַ היסטאָרישע רעקאָרדירונג פֿון אַ „טאַקסים‟ — אַ פֿאָרעם פֿון ניט־מעטרישע אימפּראָוויזאַציע, באַזירט אויף די קלעזמער־מאָדאַלישע גאַמעס. אינעם ליד „פֿאַנטאַזיע אויף אַ ייִדישער מעלאָדיע‟ קען מען הערן ווי דער אויסגעצייכנטער פֿידלער יאַשע געגנער, אַן אָפּשטאַמיקער פֿון דורות־קלעזמאָרים, האָט געשפּילט זײַן „טאַקסים‟ דעם 30סטן אויגוסט 1913 אין פּאָלטאַווע (אוקראַיִנע). אַן אויסגעשולטער קלאַסישער מוזיקער האָט יאַשע שפּעטער עמיגרירט קיין אַמעריקע און געשפּילט אינעם „לאָס־אַנדזשעלעסער פֿילהאַרמאָנישן אָרקעסטער‟ אונטערן נאָמען דזשעקאָב געגנאַ.

נאָך אַן אויסערגעוויינטלעכער מוזיקער אויפֿן אַלבאָם איז דער קלאַרנעט־שפּילער „טיטנשנײַדער‟, וועמענס ערשטער נאָמען בלײַבט אומבאַקאַנט. דער ווירטואָז, וואָס שפּילט זעקס לידער אויפֿן אַלבאָם, שטעלט מיט זיך פֿאָר פֿאַרשידענע סטילן. „קיינער פֿון אונדז האָט בכלל ניט געהערט פֿון טינטנשנײַדער‟, האָט רובין דערקלערט. „זײַן סטיל איז אַנדערש, עפּעס פֿון אַ מער טראַדיציאָנעלער פֿאַזע, מיט אַ סך אָרנעמענטאַציע. ס׳איז מער אַלטמאָדיש, מיט מער וויבראַטאָ. ער איז גאָר אַן אינטערעסאַנטער שפּילער‟.