קהילה

ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

דאָס ערשטע חנוכּה־ליכטל פֿאַראייניקט די ייִדישע אָרגאַניזאַציעס

וואַרשע פּראַוועט דעם יום־טובֿ חנוכּה. זונטיק, דעם 6סטן דעצעמבער, האָבן כּמעט אַלע ייִדישע אָרגאַניזאַציעס געמאַכט יד־אַחת און אָנגעצונדן אין איינעם דאָס ערשטע חנוכּה־ליכטל אויפֿן פּלאַץ גזשיבאָווסקי, צווישן דער (אַמאָליקער ייִדישער) פּרוזשנע־גאַס און דעם ייִדישן טעאַטער. די נאָזשיק־שיל געפֿינט זיך פּונקט הינטער דעם ייִדישן טעאַטער. דער גבֿיר אַדיר נאָזשיק, וואָס האָט זי אויפֿגעבויט, האָט געוווינט בשעתו אויף דער פּרוזשנער־גאַס.

דער וואַרשעווער ייִדישער כאָר „צליל‟ [קלאַנג] האָט געזונגען חנוכּה־לידער אויף ייִדיש און עבֿרית. צווישן די רעדנערס, וואָס האָבן גענומען אָנטייל אין דער צערעמאָניע, האָט דער וויצע-בירגערמײַסטער פֿון וואַרשע, וולאָדזשימיעזש פּאַשינסקי, געהאַלטן די קירצסטע, אָבער שענסטע רעדע. חנוכּה, האָט ער געזאָגט, איז אַ יום־טובֿ פֿון ליכט. אין די שווערע טעג פֿון אונדזער צײַט דאַרפֿן מיר האָבן טאַקע אַ ביסל מער ליכט.

אַ שאָד, וואָס די ישׂראל־אַמבאַסאַדאָרין האַלט נישט פֿון קיין קורצע רעדעס. צום באַדויערן, זענען אירע קענטענישן פֿון דער פּוילישער שפּראַך זייער באַגרענעצט. ווי זאָגט מען: מער ווערטער — מער גראָבע טעותים.

וועראַ גראַנס לידער און איר גורל

דער „פֿאַרבאַנד פֿון די ייִדן אין פּוילן‟ האָט אויך געפּראַוועט חנוכּה פֿאַר זײַנע חבֿרים און פֿרײַנד. די אַקטריסע און זינגערין מאָניקאַ פֿונעם ייִדישן טעאַטער האָט פֿאַרווײַלט דעם עולם, וואָס איז געקומען אינעם פֿאַרבאַנד־קלוב לעבן דעם ייִדישן טעאַטער מיט אַ קאָנצערט פֿון וועראַ גראַנס לידער.

דער עולם איז געזעסן בײַ געדעקטע טישן, אָבער אַ דאַנק דער וווּנדערלעכער מאָניקאַ כשאָנטאָווסקאַ האָבן זיי כּמעט פֿאַרגעסן צו קײַען די פּאָנטשיקעס און ממתּקים, וואָס מען האָט זיי דערלאַנגט. זיי האָבן געמורמלט אין איינעם מיט דער זינגערין די גוט באַקאַנטע „ליריקס‟, דהײַנו, ווערטער פֿון די סענטימענטאַלע פֿאַר-מלחמהדיקע פּוילישע טאַנגאָס — אַגבֿ, אַלע געשריבן פֿון ייִדן.

בשעת דער צווייטער וועלט־מלחמה האָט וועראַ גראַן געזונגען אין וואַרשע, כאָטש אויף איין אָוונט האָט איר עולם געקאָנט פֿאַרגעסן אין דער שוידערלעכער ווירקלעכקייט פֿון דער געטאָ, און דערמאָנען בעסערע און שענערע, פֿאַר־מלחמהדיקע טעג. פֿאַר דער מלחמה האָבן די ייִדישע קינסטלערס באַהערשט דאָס מוזיקאַלישע לעבן אין דער פּוילישער הויפּטשטאָט.

פֿאַר די קינסטלער איז לײַכטער געווען צו בלײַבן בײַם לעבן. אַ קליינע גרופּע מוזיקער, אַקטיאָרן און זינגער, וואָס זענען טאַקע לעבן געבליבן, האָבן גלײַך נאָך דער מלחמה אָנגעהויבן באַשולדיקן איינער דעם אַנדערן אין קאָלאַבאָראַציע.

יאָנאַש טורקאָוו האָט געזאָגט, למשל, אַז וועראַ גראַן האָט נישט נאָר געזונגען אין געטאָ. לויט אים האָט זי אויך קאָלאַבאָרירט מיט דער „געסטאַפּאָ‟. וולאַדיסלאַוו שפּילמאַן, וואָס מיר קענען אַלע, אַ דאַנק פּאָלאַנסקיס פֿילם „דער פּיאַניסט‟, האָט זיך געטענהט, אַז געזען האָט ער נישט, אָבער געהערט, אַז וועראַ גראַן (אין דער אמתן גרינבערג) איז געווען אַ קאָלאַבאָראַנטקע. ער איז געווען, אַגבֿ, איר באַגלייטער אויף דער פּיאַנע בשעת זי האָט געזונגען אין „קאַפֿע שטוקאַ‟ אין דער וואַרשעווער געטאָ. גראַן האָט באַשולדיקט שפּילמאַנען, אַז ער, נישט זי, איז געווען אַ קאָלאַבאָראַנט.

מאָניקאַ כשאָנטאָווסקאַ האָט דערמאָנט די טרויעריקע געשיכטע פֿון דער זינגערין, וואָס האָט נישט געקאָנט אויסהאַלטן די באַשולדיקונגען און געמוזט פּראַווען גלות אין פּאַריז ביז איר טויט אין יאָר 2007.

אַ פּרעמיערע אינעם ייִדישן טעאַטער

אַ פּרעמיערע אין ייִדישן טעאַטער — די פּיעסע הייסט „נאָך עפּעס האָט באַדאַרפֿט זײַן‟. סע גייט אַ רייד וועגן אַ דערציילונג פֿון חנה קראַל, וואָס די רעזשיסאָרין איזאַבעלאַ ציווינסקאַ האָט באַאַרבעט פֿאַר דער בינע.

חנה קראַל איז געבוירן געוואָרן אין וואַרשע אין יאָר 1935. די דײַטשן האָבן דערמאָרדעט איר טאַטע-מאַמע. אַ פּוילישע משפּחה האָט זי באַהאַלטן און געראַטעוועט.

בשעת דער צווייטער וועלט-מלחמה איז זי שוין געווען אַ דערוואַקסן קינד, וואָס פֿאַרשטייט, וואָס סע טוט זיך אַרום אים. אַ סך פֿון אירע טעקסטן ווידמעט זי טאַקע דער טעמע חורבן.

„נאָך עפּעס האָט באַדאַרפֿט זײַן‟ איז נישט קיין אויסנאַם. אין דער פּיעסע באַווײַזט זיך דער קאָצקער רבי, וואָס קומט זען, וואָס סע טוט זיך מיט זײַן אויסגעהרגעטן פֿאָלק. ער גיט אונדז צו פֿאַרשטיין אַז די טויטע ייִדן, וואָס קערן זיך צוריק קיין וואַרשע נאָך דער מלחמה, זענען נישט קיין בייזע רוחות. זיי זענען פּשוט נשמות פֿון מענטשן, וואָס האָבן דאָ אַ מאָל געלעבט.