די לאַטקע: לכתּחילה געמאַכט פֿון קעז

The Latke: Originally Made from Cheese


פֿון „פֿאָרווערטס‟־רעדאַקציע

Published December 15, 2015, issue of January 08, 2016.

פֿאַר וואָס זענען לאַטקעס טראַדיציאָנעל פֿאַרבונדן מיט חנוכּה? אין אַמעריקע מיינען ס׳רובֿ ייִדן, אַז די פֿאַרבינדונג איז צוליב דעם בוימל, אין וועלכן מע פּרעגלט זיי. ווי עס דערקלערט אָבער יוני אַפּלבאַום אין זײַן פּרטמדיקער געשיכטע פֿון דער לאַטקע אינעם זשורנאַל „אַטלאַנטיק‟, האָט מען אין מיזרח־אייראָפּע ניט געהאַט קיין בוימל בכלל, און די לאַטקעס האָט מען געפּרעגלט אין שמאַלץ. ווי עס טרעפֿט זיך, האָט מען אַפֿילו אין אַמעריקע לכתּחילה זיך ניט באַנוצט מיט קיין בוימל בײַם פּרעגלען לאַטקעס, נאָר מיט קינסטלערישן באַקפֿעטס (בלע״ז shortening) אַזוי ווי „קריסקאָ‟.

ניט געקוקט אויף דעם, וואָס דאָס באַקאַנטע קאָכבוך „די קונסט פֿון דער ייִדישער קעכערײַ‟ פֿון 1958 האָט איבערגעגעבן דעם לייענער, אַז די לאַטקע איז געווען אַ מאכל, וואָס „די ווײַבער פֿון די סאָלדאַטן פֿונעם אוראַלטן העלד יהודה המכּבי האָבן אײַליק געקאָכט פֿאַר זייערע מענער‟, זענען קיין לאַטקעס אין ארץ־ישׂראל בכלל ניט געווען. קודם, דאַרף מען דערמאָנען, אַז דעם קאַרטאָפֿל האָט מען געבראַכט פֿון די אַמעריקעס בלויז אינעם 16סטן יאָרהונדערט, און ער איז ניט געוואָרן ברייט פֿאַרשפּרייט אין מיזרח־אייראָפּע ביזן 18טן יאָרהונדערט. לכתּחילה האָט מען געמאַכט לאַטקעס אין מיזרח־אייראָפּע פֿון אַנדערע גרינסן ווי האָבער.

אויב אַזוי, פֿון וואַנען קומט די פֿאַרבינדונג צווישן דער לאַטקע און חנוכּה? עס האָט גאָרניט געהאַט צו טאָן מיטן בוימל אָדער מיט די קאַרטאָפֿליעס. בײַ די איטאַליענישע ייִדן האָט מען געפּראַוועט חנוכּה, אַזוי ווי שבֿעות, מיט מילכיקע מאכלים. די איטאַליענישע לאַטקע, וואָס מע האָט געמאַכט פֿון „ריקאָטאַ‟־קעז, האָט מען סערווירט לכּבֿוד חנוכּה צוליב דער מעשׂה פֿון די ספֿרים־החיצוניים, אַז יהודית האָט דערהרגעט אַ גענעראַל מיטן נאָמען „הולופֿרנס‟ נאָכן דערלאַנגען אים קעז. ניט געקוקט אויף דעם, וואָס די מעשׂה געפֿינט זיך ניט אינעם תּנ״ך, נאָר בלויז אין די קאַטוילישע אַפּאָקריפֿן, און אַז יהודית האָט געלעבט לאַנג פֿאַר דער תּקופֿה פֿון יהודה המכּבי, האָבן די איטאַליענישע ייִדן צונויפֿגעפֿלאָכטן די צוויי מעשׂיות און פֿאַרוואַנדלט יהודית אין אַ העלדין פֿון חנוכּה.

אין איין העברעיִשער איבערזעצונג פֿונעם אַפּאָקריף, וואָס מע האָט לכתּחילה אָנגעשריבן אויף אַ מין אַרמיש און דערנאָך פֿאַרשפּרייט אויף לאַטײַן, האָט יהודית געגעבן דעם גענעראַל אַ סך ווײַן ווי אויך אַ מין לאַטקע, וואָס זי האָט געמאַכט פֿון קעז. צוליב דער פּאָפּולעריטעט פֿון דער דאָזיקער אַפּאָקריפֿישער מעשׂה בײַ די איטאַליענישע ייִדן, איז די לאַטקע געוואָרן פֿאַרבונדן מיט חנוכּה. און מע עסט לאַטקעס אויף חנוכּה נאָך ביזן הײַנטיקן טאָג.