װילניוס, ירושלים פֿון ליטװינער

Vilnius, the Jerusalem of Lithuanians

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 16, 2015, issue of January 08, 2016.

דער פּױלישער דיכטער טשעסלאַװ מילאָש האָט באַמערקט, אַז װײניק שטעט אין אײראָפּע פֿאַרמאָגן אַזאַ שטאַרקע מיטאָלאָגיע װי װילנע. אין דער אמתן זײַנען דאָ עטלעכע נאַציאָנאַלע מיטאָלאָגיעס אַרום װילנע. ייִדן האַלטן זי פֿאַר „ירושלים ד’ליטא‟, די גײַסטלעכע הױפּטשטאָט פֿון ייִדישלאַנד. פֿאַר די ליטװינער און װײַסרוסן איז װילנע די אַלטע הױפּטשטאָט פֿונעם אַמאָליקן ליטװישן גרױס־פֿירשטנטום, און בײדע פֿעלקער האַלטן זיך פֿאַר די באַרעכטיקטע יורשים פֿון דער דאָזיקער מדינה.

די פּאָליאַקן האַלטן, אַז היות װי די ליטװישע גרױס–פֿירשטנטום איז אינעם 16טן יאָרהונדערט געװאָרן אַ טײל פֿון דער פֿאַראײניקטער פּױליש–ליטװישער מלוכה, דאַרף װילנע על־פּי־חוק געהערן צו פּױלן; און דערצו נאָך האָבן די רוסישע צאַרן געטענהט, אַז דװקא זײ זײַנען די עכטע בני־געדימין, די יורשים פֿונעם ערשטן ליטװישן פֿירשט.

אינעם 20סטן יאָרהונדערט האָט די שטאָט װילנע עטלעכע מאָל געביטן אירע בעלי–בתּים: רוסלאַנד, פּױלן, סאָװעטן־פֿאַרבאַנד, ליטע, און צװײ מאָל איז זי אָקופּירט געװאָרן דורך די דײַטשן. סוף־כּל־סוף, דאַכט זיך, האָבן זיך די מחלוקות אַרום װילנע אײַנגעשטילט. איצט אָנערקענט די װעלט װילניוס װי די הױפּטשטאָט פֿון דער ליטװישער רעפּובליק, װאָס האָט זיך אין 1991 באַפֿרײַט פֿון דער סאָװעטישער שליטה. װי אַזױ זשע האָבן דװקא די ליטװינער געװוּנען זײער „ירושלים‟? װעגן דעם דערצײלט די נײַע פֿאָרשונג פֿון צװײ ליטװישע היסטאָריקער, דאַנגיראַס מאַטשוליס און דאַריוס סטאַליונאַס.

אײגנטלעך, איז די צאָל פֿון ליטװינער אין דער װילנער געגנט פֿאַר דער ערשטער װעלט־מלחמה געװען זײער קליין. די שטאָט איז געװען בערך האַלב־ייִדיש און האַלב־פּױליש, און דאָס רובֿ פּױערים אין די סבֿיבֿות האָבן זיך געהאַלטן סתּם פֿאַר „היגע‟ און גערעדט אַ בעלאַרוסישן דיאַלעקט. אַזױ אַרום האָבן די ליטװישע נאַציאָנאַליסטן ניט געקאָנט נוצן דעם לינגװיסטישן אָדער עטנאָגראַפֿישן אַרגומענט װי אַ שטיצע פֿאַר זײערע טענות אױף װילנע. אַ סך װיכטיקער פֿאַר זײ איז געװען דער קולטורעל־היסטאָרישער פֿאַקטאָר.