פּורים, מאַסלעניצע און נאָוורוז

Purim, Maslenitsa and Nowruz

פֿון רעכטס אויף לינקס: פּורים, מאַסלעניצע און נאָוורוז
Getty Images
פֿון רעכטס אויף לינקס: פּורים, מאַסלעניצע און נאָוורוז

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published March 09, 2016, issue of April 01, 2016.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

אַזוי צי אַזוי, באַמערקן די היסטאָריקער אַ ריי ענלעכקייטן און פֿאַרבינדונגען צווישן מאַסלעניצע און דעם איראַנישן נײַ־יאָר, נאָוורוז, וועלכן מע הייבט אָן פּראַווען הײַיאָר דעם 20סטן מאַרץ. מע פּראַוועט עס גענוי, ווען דער טאָג און די נאַכט ווערן גלײַך, און מע איז ממשיך די פֿײַערונגען במשך פֿון 4 אָדער 5 טעג. הײַנט איז עס אַן ערנסטער, חנעוודיקער און ניכטערער איסלאַמישער יום־טובֿ, הגם ס׳רובֿ אַראַבישע לענדער פּראַווען עס דווקא נישט, ווײַל מע באַטראַכט עס ווי אַ פּאַראַניש איבערבלײַבעכץ. אַזוי ווי די פּראַוואָסלאַוונע מאַסלעניצע, שטעלט מיט זיך נאָוורוז פֿאָר טאַקע אַ היסטאָרישן סינטעז פֿון איסלאַם און 3000־יאָריקע פּערסישע טראַדיציעס. אַ סך איראַנישע ייִדן פּראַווען עס אויך ווי אַ וויכטיקע היימישע שׂימחה.

אין דעם פֿאַל האָט זיך די מוסולמענער יאָ אײַנגעגעבן פּטור צו ווערן פֿון די ווילדסטע עלעמענטן פֿונעם אָריגענעלן נאָוורוז. אינעם 12טן יאָרהונדערט, האָט דער גרויסער פּערסישער פּאָעט אָמאַר כאַיאַם געשילדערט נאָוורוז ווי דעם טאָג, ווען מע פּראַוועט מיט ווײַן. פֿאַר דער פֿאַרשפּרייטונג פֿון דער ניכטערער איסלאַמישער רעליגיע, פֿלעגט מען אין פּערסיע פּראַווען אין דעם דאָזיקן טאָג ריזיקע און ווילדע באַנקעטן, וואָס האָבן גיכער אויסגעזען ווי אַחשוורושס סעודה, וווּ וושתּי האָט אָפּגעזאָגט זיך צו יאַווען נאַקעטערהייט.

דאָס אָנצינדן שײַטערס דעם לעצטנס מיטוואָך פֿאַרן נאָוורוז איז אַן אַנדער וויכטיקער איראַנישער מינהג, וואָס דערמאָנט בפֿירוש אין דער הײַנטיקער רוסישער חגא. די דאָזיקע טראַדיציע בלײַבט זייער פּאָפּולער צווישן די אַמעריקאַנער איראַנער. צוליב דעם סכּנותדיק־טרוקענעם קלימאַט, פֿאַרזאַמלט זיך דער איראַנישער עולם פֿון לאָס־אַנדזשעלעס אויף דער פּלאַזשע, ווײַל אין דער שטאָט קאָנען די נאָוורוז־שײַטערס גרינג אַרויסרופֿן אַ שׂרפֿה. אַזוי ווי אין רוסלאַנד, שפּרינגט דער עולם איבערן פֿײַער.

אַן אַנדער נאָוורוז־טראַדיציע, וואָס דערמאָנט סײַ די פּורימדיקע משלוח־מנות, סײַ די רוסישע חגא, איז דאָס באַזוכן די פֿרײַנד, כּדי זיי מכבד צו זײַן מיט זיסע מאכלים און אויסצוטוישן זיך מיט מתּנות. קאָליריקע מלבושים און קאָסטיומען, זינגערײַ, טענץ און טשיקאַווע שפּאַסיקע שפּילערײַען זענען אויך אַ וויכטיקער טייל פֿונעם פּערסישן נײַ־יאָר.

אַ ריי היסטאָריקער גלייבן טאַקע, אַז פּורים איז היסטאָריש פֿאַרבונדן מיטן פּערסישן נײַעם יאָר. הגם אַזאַ געדאַנק האָבן אויסגעדריקט לעאָפּאָלד צונץ און אַנדערע אַפּיקורסישע משׂכּילים, קומט עס נישט אין קיין סתּירה מיטן טראַדיציאָנעלן ייִדישן געדאַנקען־גאַנג. אין אַ ריי באַקאַנטע ספֿרים ווערט חנוכּה גײַסטיק אַסאָציִיִרט מיטן סוף פֿונעם ווינטער. אויב אַזוי, לייגט זיך אויפֿן שׂכל, אַז אַ יום־טובֿ, וואָס קומט בערך מיט 3 חדשים נאָך דער חנוכּה, איז רוחניותדיק און אַסטראָנאָמיש פֿאַרבונדן מיט פֿרילינג. מיט צוויי וואָכן שפּעטער קומט דאָך ראָש־חודש ניסן, וואָס ווערט באַטראַכט אין דער ייִדישער טראַדיציע ווי אַ מין נײַ־יאָר, „ראָש־השנה למלכים‟ און דער אָנהייב פֿונעם ערשטן פֿרילינג־חודש.

מע קאָן זיך פֿאָרשטעלן, אַז המן־הרשע האָט געטראַכט, אַז אַ געוויסע באַקאַנטע פּערסישע דאַטע, וואָס שטימט מיטן תּענית־אסתּר, איז מסוגל פֿאַר זײַן פּלאַן. כּדי צו פֿאַרגעדענקען אויף אייביק די הצלה פֿון די רשעים, האָבן ייִדן געקאָנט בכּיוון אָפּהיטן און אָפּטײַטשן אויף אַ ייִדישלעכן אופֿן די אַלטע טראַדיציעס פֿון אַחשוורושס לאַנד.

אַזוי צי אַזוי, קאָן מען זאָגן, אַז אינעם „ספּעקטער‟ פֿון אוראַלטע פֿרילינג־שׂימחות, וואָס מע פּראַוועט הײַנט אַרום דער וועלט און וואָס זענען, מעגלעך, פֿאַרבונדן דורך די זעלבע אוראַלטע וואָרצלען, פֿאַרנעמט פּורים אַ מין צווישן־אָרט צווישן דעם הײַנטיקן ניכטערן איראַנישן נײַ־יאָר און דער רוסישער מאַסלעניצע, וואָס איז גובֿר די גרענעצן פֿון דער פּורימדיקער „עד־דלא־ידע‟.