דער אָנהייב פֿון סאָוועטיש־ייִדישער עמיגראַציע אין די 1950ער יאָרן

The Beginning of Soviet Jewish Emigration in the 1950s

פּוילישע ייִדן קומען אָן אין ישׂראל, 1950ער יאָרן
www.jewishagency.org
פּוילישע ייִדן קומען אָן אין ישׂראל, 1950ער יאָרן

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published March 15, 2016, issue of April 01, 2016.

מיט דער צײַט בלײַבן אַלץ ווייניקער לעבעדיקע סימנים פֿון די אַלטע ייִדישע עדות. קיין סך איז, ליידער, ניט פֿאַרבליבן פֿון די ייִדיש־רעדנדיקע פּוילישע און ליטווישע ייִדן — פֿון די וואָס זײַנען טאַקע געבוירן געוואָרן אין פּוילן צי ליטע (איך מיין ליטע אויף דער היסטאָרישער ייִדישער מאַפּע) פֿאַרן חורבן צי אַפֿילו נאָכן חורבן. אָבער די געשיכטע פֿון פּוילישע און ליטווישע ייִדן וועט תּמיד בלײַבן אין צענטער פֿון ייִדישע היסטאָרישע פֿאָרשונגען. אָן זיי וואָלטן דאָך די רעדער פֿון דער ייִדישער געשיכטע זיך געדרייט אין גאַנצן אַנדערש.

צווישן טויזנטער אַנדערע זאַכן, האָבן די פּוילישע און ליטווישע ייִדן געשפּילט די הויפּט־ראָלע אינעם פֿאַרלייגן דעם יסוד פֿאַר דער סאָוועטישער ייִדישער עמיגראַציע; דער עמיגראַציע, וואָס פֿאַרנעמט הײַנט אַזאַ ממשותדיק אָרט אין אַ היפּש ביסל לענדער. אין ישׂראל הערט מען רוסיש כּמעט אומעטום און מע פֿילט אויך כּמעט אומעטום די השפּעה פֿון אָט דעם עולם. אין דײַטשלאַנד שטאַמען הײַנט ס’רובֿ ייִדן פֿון דעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. און אין אַמעריקע איז יעדער צענטער ייִד פֿון יענע מקומות. גאָר ניט אַלעמען געפֿעלט עס (ייִדן האָבן ליב פֿײַנט צו האָבן די ייִדן פֿון אַן אַנדער זגאַל), אָבער אַזוי זעט דער מצבֿ אויס.

אַ פֿעסטער יסוד פֿאַר דער סאָוועטישער עמיגראַציע איז פֿאַרלייגט געוואָרן מיט זעכציק יאָר צוריק. דעמאָלט האָט די סאָוועטישע רעגירונג דערלויבט די געוועזענע פּוילישע ייִדן זיך רעפּאַטריִיִרן קיין פּוילן. דאָס איז שוין געווען די צווייטע רעפּאַטריאַציע. די ערשטע איז דורכגעגאַנגען גלײַך נאָך — און טיילווײַז אַפֿילו בשעת — דער צווייטער וועלט־מלחמה. דעמאָלט האָבן די פּוילישע ייִדן, וואָס האָבן געהאַט זיך געראַטעוועט אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, גאָר אויף אַ קורצער ווײַלע אויפֿגעבויט אין די חורבֿות פֿון פּוילן אַ גאַנץ היפּשן ייִשובֿ, און זייער גיך זיך ווידער געלאָזט אין וועג אַרײַן — קיין ישׂראל און אַנדערע לענדער. פּוילן האָט זיך ניט געשניטן אויף קיין אָרט, וווּ די ייִדן וואָלטן געקענט האָבן אַ רויִק לעבן.

די רעפּאַטריאַציע פֿון די 1950ער יאָרן — זי האָט געדויערט ביז 1959 — האָט געהאַט, אין אַ גרויסער מאָס, אַן אַנדער פּנים. זי איז געווען אַ סך מער אַ סאָוועטישע. ס’רובֿ משפּחות האָבן קיין פּויליש ניט גערעדט, אָדער קוים גערעדט. די הויפּט־שפּראַך איז געווען רוסיש, כאָטש ייִדיש איז אויך געווען פֿאַרהעלטנישמעסיק ברייט פֿאַרשפּרייט צווישן די אָנגעקומענע ייִדן. דער ייִנגערער דור איז, בכלל, געווען אַ סאָוועטיש־געבוירענער צי לכל־הפּחות סאָוועטיש־אויפֿגעצויגענער. ניט ווייניק משפּחות זײַנען געווען געמישטע — מיט אַ ניט־ייִדישן מאַן צי אַ ניט־ייִדישער פֿרוי. זיי, די געמישטע משפּחות, וועלן שטעלן ערנסטע פֿראַגעס און פֿאָדערן ענטפֿערס אין ישׂראל.