אַפֿילו פֿרומע ייִדן האָבן געאַרבעט שבת

Even Orthodox Jews Worked on Shabbos

שמואל (סעמיועל) דיקשטיין
Getty Images
שמואל (סעמיועל) דיקשטיין

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published March 22, 2016, issue of April 15, 2016.

ניט לאַנג צוריק האָב איך זיך אָנגעשטויסן אויף אַן אַרטיקל אונטערן טיטל „דער דורכפֿאַל פֿון שבת־ביל אין ניו־יאָרקער סטייט־אַסעמבלי‟, וואָס איז אַרויס מיט 95 יאָר צוריק, דעם 1טן אַפּריל 1921, אין דער ניו־יאָרקער צײַטונג „דער מאָרגן־זשורנאַל‟.

דער מחבר, ישׂראל ציוני, שרײַבט וועגן דעם, אַז די אַסאַמבלעע פֿונעם שטאַט („סטייט־אַסעמבלי‟) האָט מיט 96 שטימען קעגן 31 אָפּגעוואָרפֿן דעם פּרוּוו אָפּצושאַפֿן, אָדער לכל־הפּחות אָפּצושוואַכן, דעם אַזוי־גערופֿענעם „בלויען‟ געזעץ, וועלכער האָט אָפּגעהיט די קריסטלעכע הייליקייט פֿון זונטיק ווי דעם טאָג פֿון אָפּרו.

די פֿראַגע, פֿאַר וואָס די זונטיק־געזעצן האָבן באַקומען דעם בלוי־קאָלירטן נאָמען, בלײַבט, ווי איך פֿאַרשטיי, אַן אָפֿענע. עס זײַנען דאָ וועגן דעם עטלעכע השערות. די מעשׂה, אַז דער ערשטער געזעץ פֿון אַזאַ מין איז אַרויס אויף אַ בלויען פּאַפּיר, איז אַ פּנים, אַן אויסגעחלומטע. דער עיקר, אָבער, אַז פֿאַר די פֿרומע ייִדן, ווי אויך ניט־ייִדישע „שומרי־שבת‟ (די אַדווענטיסטן פֿונעם זיבעטן טאָג), האָט עס געשאַפֿן ערנסטע פּראָבלעמען, עקאָנאָמישע בתוכם.

דאָס האָט געהייסט, למשל, אַז אַ קרעמער, וואָס האָט צוליב זײַן פֿרומקייט אָדער דער פֿרומקייט פֿון דער געגנט געמוזט שבת האַלטן זײַן געשעפֿט פֿאַרמאַכט, האָט ניט געטאָרט אַרבעטן זונטיק אויך. אין דעם געזעץ־פּראָיעקט („ביל‟), וואָס די אַסאַמבלעע האָט באַטראַכט און לסוף ניט אָנגענומען אין יאָר 1921, איז די רייד טאַקע געגאַנגען, קודם־כּל, וועגן די שומרי־שבת — צו דערלויבן די ניו־יאָרקער תּושבֿים, וואָס קענען ניט אַרבעטן אום שבת, צו קענען אַרבעטן זונטיק.

דער אַרטיקל אין „מאָרגן זשורנאַל‟ שטרײַכט אונטער, אַז דער באַשלוס אָפּצוּוואַרפֿן דעם געזעץ־פּראָיעקט האָט קיין שום שײַכות ניט געהאַט צו אַנטיסעמעטיזם. עס האָט פּשוט בולט אָפּגעשפּיגלט די קריסטלעכע פֿרומקייט פֿון די מיטגלידער פֿונעם היגן פּאַרלאַמענט, בעת ענלעכע געזעצן אין פּוילן, אַ שטייגער, האָט מען אָנגענומען דווקא, כּדי אָנטאָן שאָדן די ייִדן. „דער מאָרגן־זשורנאַל‟, וועמענס לייענערס זײַנען געווען, בדרך־כּלל, אַזוי אָדער אַנדערש פֿרום (די צײַטונג איז ניט אַרויס אום־שבת), האָט ניט פֿאַרגעסן צו מאַכן נאָך איין פֿאַרגלײַך: אין אַמעריקע זײַנען די ייִדן אַ סך זעלטענער געווען שומרי־שבת און, בכלל, פֿרום איידער אין דער „אַלטער היים‟, אַזוי אַז דער זונטיק־געזעץ איז געווען באמת וויכטיק נאָר פֿאַר אַ רעלאַטיוו קליינער צאָל ניו־יאָרקער ייִדן.