רוחניות

נעאָ־פֿראַנקיזם צי פּאָטענציעל פּראָגרעסיווע טעאָריעס?

Neo-Frankism or Potentially Progressive Theories?

פֿון יואל מאַטוועיעוו

דעם 19טן יולי האָט הרבֿ אליעזר בערלאַנד, וועלכער האָט זיך זינט 2012 אויסבאַהאַלטן אין פֿאַרשיידענע לענדער צוליב באַשולדיקונגען אין סעקסועלע פֿאַרברעכנס, זיך אומגעקערט קיין ארץ־ישׂראל און איז אַרעסטירט געוואָרן אינעם עראָפּאָרט אויפֿן נאָמען פֿון בן־גוריון.

בערלאַנדס אַדוואָקאַטין רחל תּורן גלייבט, אַז קיין ערנסטע שטראָף דראָט נישט דעם 80־יאָריקן רבֿ. אויף וויפֿל מע ווייסט, טענהן עטלעכע דערוואַקסענע פֿרויען, אַז בערלאַנד האָט זיי צוגעזאָגט צו אַנטפּלעקן אויף אַ חידושדיקן אופֿן הויכע גײַסטיקע וועלטן. זײַענדיק אַ באַרימטער בעל־דרשן, האָט ער אײַנגערעדט אַ צאָל ווײַבער פֿון זײַנע תּלמידים, אַז זײַן „הייליקער‟ צונג טויג אויך פֿאַר אַנדערע מינים „תּיקונים‟.

די פֿרויען טענהן, אַז בערלאַנד האָט אויסגענוצט זײַן פּאָזיציע ווי אַ מנהיג, כּדי זיי אָנצורירן. אין אַ סך יוריסדיקציעס אַרום דער וועלט האָבן די מלוכישע אינסטאַנצן נישט אָנגענומען ערנסט די באַשולדיקונגען, דערפֿאַר האָט דער קאָנטראָווערסאַלער רבֿ במשך פֿון עטלעכע יאָר געפּראַוועט גלות אין מאַראָקאָ, זימבאַבווע, האָלאַנד און אַ צאָל אַנדערע לענדער. לעצטנס, האָט זיך אים אײַנגעגעבן צו באַזעצן זיך אין דרום־אַפֿריקע, אָבער אין אַפּריל האָט מען אים אַרעסטירט און איצט אויסגעליווערט קיין תּל־אָבֿיבֿ.

נישט לאַנג פֿאַרן אַרעסט איז אויף דער פֿרומער העברעיִשער נײַעס־וועבזײַט „כּיכּר־השבת‟ פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן אַן אויסטערלישע ידיעה וועגן צוויי ספֿרים פֿון הרבֿ יהודה גאָלדבלום, „אמונת חכמים כּהלכתה‟ און „הכּתבֿ מבין האילנות‟. די ברייטע פּרעסע האָט עס פֿאַרקוקט, הגם פֿון דער טראַדיציאָנעלער פּערספּעקטיוו קלינגט עס ווי אַ גאַנץ חידושדיקער סקאַנדאַל.

בערלאַנד האָט במשך פֿון אַ סך יאָר אָנגעפֿירט מיט דער בראַצלעווער ירושלימער חבֿרה און דער ישיבֿה „שובֿו בנים‟. דער מחבר פֿון די דערמאָנטע ספֿרים איז זײַן איידעם און באַקאַנטער תּלמיד. אַ ריי באַקאַנטע רבנים טענהן איצט, אַז גאָלדבלום האָט שוין לאַנג פֿאָרמולירט אין זײַנע ספֿרים אַ טעאָרעטישע באַזע, לויט וועלכער אַ צדיק מעג ברעכן די געוויינטלעכע הלכות. די מחברים פֿונעם קול־קורא פֿאַרגלײַכן דעם מחבר מיט שבתאי צבֿי און יעקבֿ פֿראַנק, און פּסקענען, אַז מען טאָר נישט בכלל אַרײַנקוקן אין גאָלדבלומס ווערק.

בערלאַנד האָט צוגעגעבן אַן אייגענעם בריוו, לויט וועלכן זײַן איידעמס ספֿרים מוז מען „פֿאַרברענען און פֿאַרניכטן‟. דער בריוו קלינגט אָבער ווי אַ בפֿירושער בײַשפּיל פֿון אָפּאָרטוניזם, ווײַל דער ראָש־ישיבֿה אַליין ווערט שוין לאַנג אַסאָציִיִרט מיט אַנטי־הלכהדיקע טעאָריעס.

בערלאַנדס ישיבֿה „שובֿו בנים‟ פֿאַרנעמט זיך מיט גאָר אַ ספּעציפֿישן עולם. ווען זײַנע תּלמידים באַווײַזן זיך אין אומאַן לכּבֿוד ראָש־השנה, רופֿן זיי אַרויס אַ באַזונדערן אינטערעס בײַ די אָרטיקע נאַרקאָטיק־הענדלער, זונות און פּאָליציאַנטן. ווען איך האָב באַזוכט אומאַן אין די 1990ער יאָרן, האָב איך באַמערקט, אַז די רויִקע סאַטמאַרער טוריסטן פֿון אַמעריקע האָבן ממש מורא פֿאַר דער דאָזיקער חבֿרה, וואָס האָט אַ פֿעסטע רעפּוטאַציע פֿון נאַרקאָמאַנען און משוגעים.

פֿאַרשטייט זיך, האָט דער נײַער קול־קורא למעשׂה געדינט ווי אַ מין רעקלאַמע. אויף פֿאַרשיידענע חרדישע וועבזײַטן האָט דער עולם אָנגעהויבן ציטירן און באַטראַכטן דעם תּוכן פֿון גאָלדבלומס ספֿרים, וואָס זענען ביז איצט געווען באַוווּסט בלויז אינעם שמאָלן קרײַז פֿון בערלאַנדס נאָכפֿאָלגער. אין פֿאַרגלײַך מיטן ליבעראַלן צוגאַנג פֿון דער אַמעריקאַנער ייִדישער „התחדשות־באַוועגונג‟ (Jewish Renewal), פֿאָקוסירט זיך דער מחבר אויפֿן טראַדיציאָנעלן ענין פֿון אמונת־חכמים: אויף צדיקים פֿרעגט מען נישט קיין קשיאות; די זעלביקע מעשׂה, וואָס פֿאַר אַ פּשוטן מענטש ווערט פֿאַררעכנט פֿאַר אַ גראָבער עבֿירה, קאָן פֿאַר אַ צדיק זײַן אַ מיצווה. בעצם, פֿאַרוואַנדלט גאָלדבלום דעם עקסטרעם־קאָנסערוואַטיוון צוגאַנג, לויט וועלכן מע מוז גלייבן די „גדולים‟ אָן קיין ספֿקות, אין אַ היתּר פֿאַר געוויסע יחידים צו טאָן וואָס מע וויל. לויט זײַן שיטה, טאָר אָבער נישט אַ דורכשניטלעכער מענטש נאָכמאַכן די אומגעוויינטלעכע מעשׂים פֿון אַן „עכטן‟ צדיק.