„געראַטעוועטע אוצרות‟: ייִדישע מוזיק פֿון בערלין

Rescued Treasure: Jewish Music from Berlin

דער „זמר־אַנסאַמבל‟. ערשטער ריי: לאָרין סקלאַמבערג, מאַרטין ליליך און פּאָל בראָדי. צווייטער ריי: פֿאַביאַן שנעדלער, מאַרק קאָוונאַצקי, אַלען בערן, סאַשע לוריא און דניאל קאַהן.
דער „זמר־אַנסאַמבל‟. ערשטער ריי: לאָרין סקלאַמבערג, מאַרטין ליליך און פּאָל בראָדי. צווייטער ריי: פֿאַביאַן שנעדלער, מאַרק קאָוונאַצקי, אַלען בערן, סאַשע לוריא און דניאל קאַהן.

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published July 29, 2016, issue of August 29, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

„די ערשטע פֿראַגע איז געווען, וועמען קלײַב איך אויס צו שפּילן?‟ האָט בערן דערקלערט בעת אַן אינטערוויו מיטן „פֿאָרווערטס‟. „האָב איך זיך געוואָּנדן צו מענטשן, מיט וועמען איך אַרבעט שוין דרײַסיק יאָר, אַזוי ווי לאָרין [סקלאַמבערג, דער הויפּט־זינגער פֿון די „קלעזמאַטיקס‟], ווי אויך אַנדערע מוזיקער, וואָס איך האָב צוטרוי אין זייער קינסטלערישקייט און זייער פֿעיִקייט צו קענען זינגען אין פֿאַרשידענע סטילן. איך האָב אויסגעקליבן מענטשן, פֿאַר וועמען איך האָב צוטרוי אין דעם, אַז זיי האָבן אַ סך דרך־ארץ פֿאַר דער טראַדיציע, אָבער האָבן אויך ניט קיין מורא זיך צו דערווײַטערן אַ ביסל פֿון איר און צו זײַן אָריגינעל‟.

בערן האָט ווײַטער דערקלערט, אַז די שטאָט בערלין, וווּ ער וווינט זינט 1987, איז אויך געווען אַ וויכטיקער פֿאַקטאָר אין זײַן אויסקלײַב. „אַחוץ לאָרין (סקלאַמבערג) וווינען שוין אַלע מוזיקער אין בערלין‟, האָט בערן געזאָגט. „אַפֿילו מיט צען יאָר צוריק וואָלט עס בכלל ניט געווען מעגלעך צוזאַמענצושטעלן אַזאַ אַנסאַמבל. אין די לעצטע יאָרן זענען אָבער אַהערגעקומען אַ ריי געניטע מוזיקער, וואָס באַציִען זיך ערנסט צו דער געשיכטע פֿון דער ייִדישער מוזיק, ווי אויך צו זייער אייגענעם שאַפֿערישן קול ווי אַ טייל פֿון אָט דער טראַדיציע. אַזאַ ניוואָ, אַזאַ הויכער קולטורעלער סטאַנדאַרד, האָט ניט עקזיסטירט דאָ אין בערלין זינט די 1930ער יאָרן‟.

אַזוי ווי די מוזיקער, וואָס האָבן לכתּחילה רעקאָרדירט פֿאַר „זמר‟, זענען אַ סך פֿון די אָנטיילנעמער אינעם „זמר‟־אַנסאַמבל אימיגראַנטן, וואָס זענען צוגעצויגן געוואָרן צו בערלין אַ דאַנק זײַן קאָסמאָפּאָליטישן כאַראַקטער. אַחוץ בערן קומען דער טרומייט־שפּילער פּאָל בראָדי און דער „פּאָנק־קלעזמער‟ מוזיקער און אַקטיאָר דניאל קאַהן אויך פֿון אַמעריקע. דער פֿידלער מאַרק קאָוונאַצקי שטאַמט פֿון רוסלאַנד — און די זינגערין סאַשע לוריא — פֿון ריגע, לעטלאַנד. צוזאַמען מיט זיי שפּילן צווײַ דײַטשן: דער זינגער פֿאַביאַן שנעדלער, וואָס האָט לכתּחילה פֿאַרטראַכט דעם אַנסאַמבל, און דער באַס־שפּילער מאַרטין ליליך, וואָס איז באַקאַנט פֿאַרן שפּילן אַ סך זשאַנערן, אַרײַנגערעכנט „דזשעז‟, קלאַסישע, אַפֿריקאַנער, איבערישע און גריכישע מוזיק.

„פֿאַר די נאַציס איז בערלין מסתּמא געווען די סאַמע פּראָגרעסיווסטע און פֿאַרשידנאַרטיקסטע שטאָט אין אייראָפּע וואָס שייך פּאָליטיק, מין, אימיגראַנטן און אַזוי ווײַטער‟, האָט בערן דערקלערט. „איך מיין אַז דער הײַנטיקער בערלין ווערט אינספּירירט פֿון דער דאָזיקער טראַדיציע און לעבט זי אויף. ס׳איז טאַקע אַ מין טראַדיציע פֿאַר זיך צו זײַן ׳טראַנס־קולטורעל׳ אין בערלין‟.

אַחוץ זייער בשותּפֿותדיקער באַציִונג צו בערלין זענען די אַלע מוזיקער פֿריִער געווען פּראָפֿעציאָנעל פֿאַרבונדן ווי אָפֿטע לערער אין דער אינטענסיווער פֿינף־וואָכיקער קלעזמער־ און קונסט־פּראָגראַם „ייִדיש־זומער־ווײַמאַר‟, וואָס בערן האָט געגרינדעט אין 1999. טאַקע בשעת „ייִדיש־זומער־ווײַמאַר‟ האָט מען צום ערטשן מאָל דעביוטירט טיילן פֿונעם „זמר־אַנסאַמבלס‟ רעפּערטואַר. זינט דער אָפֿיציליער לאַנצירונג פֿון דער קאַפּעליע אויף אַ קאָנצערט אין יולי 2012 האָבן די „זמרניקעס‟ זיך אויסגעלערנט מער ווי דרײַסיק לידער פֿונעם אַמאָליקן רעפּערטואַר און האָבן זיי געשפּילט אויף קאָנצערטן אין וואַרשע, קאָפּנהאַגן, לעמבעריק, און אַ ריי אַנדערע אייראָפּעיִשע שטעט. דער „זמר־אַנסאַמבל‟ וועט באַלד פֿאָרשטעלן זײַן פּראָגראַם אין קאַנאַדע בײַם פֿעסטיוואַל „קלעזקאַנאַדע‟ אין די לאָרענשענער בערג פֿון קוויבעק, און בײַם „אַשכּנז־פֿעסטיוואַל‟ אין טאָראָנטאָ.

„מיר האָפֿן, אַז מיר וועלן באַלד קענען מאַכן אַן עכטן טור איבער צפֿון־אַמעריקע‟, האָט אַלען בערן געזאָגט.

פֿאַר די וואָס ווילן אָבער ניט וואַרטן אויף אַזאַ טור, כּדי צו הערן דעם „זמר־אַנסאַמבל‟, קען מען שוין געניסן פֿון דער גרופּעס מוזיק אַ דאַנק אַ נײַעם אַלבאָם Rescued Treasure (געראַטעוועטע אוצרות), וואָס עס האָט לעצטנס אַרויסגעלאָזט די פּלאַטע־פֿירמע Pirhana אין דײַטשלאַנד. דעם אַלבאָם, וואָס מע האָט רעקאָרדירט דירעקט בעת אַ סעריע קאָנצערטן, וואָס זענען פֿאָרגעקומען אין נאָוועמבער בײַם „גאָרקי־טעאַטער‟ אין בערלין, נעמט אַרײַן 12 לידער פֿונעם אַנסאַמבלס רעפּערטואַר. אַזוי ווי די מוזיק וואָס הירש לעווין האָט אין אָנהייב רעקאָרדירט אין די 1930ער יאָרן, שטעלן די לידער אויף Rescued Treasure מיט זיך פֿאָר אַ ריי זשאַנערס.