אידיש מיט אַ יוד

Yiddish with a Yud

איציק בלימאַנס סטודענטן לײענען דעם חסידישן זשורנאַל, „מאָמענט‟
איציק בלימאַנס סטודענטן לײענען דעם חסידישן זשורנאַל, „מאָמענט‟

פֿון איציק בלימאַן

Published August 03, 2016, issue of August 29, 2016.

די װאָס זענען פֿאַרשריבן אױף דער בליצפּאָסט־רשימה פֿון „פֿאָרװערטס“ האָבן זיך מסתּמא אָנגעטראָפֿן אױף די קריטישע קאָמענטאַרן, װאָס געװיסע לײענערס שרײַבן גאָר אָפֿט אױף דער װעבזײַט פֿון דער צײַטונג. בדרך־כּלל באַקלאָגט מען זיך נישט װעגן דעם אינהאַלט פֿון די אַרטיקלען, נאָר דװקא װעגן דעם אױסלײג, װעגן דעם װערטער־אָפּקלײַב און װעגן אַנדערע שפּראַכיקע ענינים — װײַל דאָס אַלץ, טענהט מען, מוז זײַן אַ סימן פֿונעם שרײַבערס „שׂינאה“ קעגן די פֿרומע און זײער שפּראַך.

מיט דעם אױספֿיר בין איך אַװדאי נישט מסכּים. אין „פֿאָרװערטס“ דרוקן זיך דאָך נישט װײניק אַרטיקלען פֿון חסידישע שרײַבערס, און אַפֿילו אינעם װידעאָ־קאַנאַל קען מען הערן װי עס רעדן חסידישע יונגע־לײַט אין זײער נאַטירלעכער שפּראַך. װאָס שײך דעם ייִװאָ־אױסלײג װעט דער „פֿאָרװערטס“ נישט אָפּטרעטן; אָבער דאָס הײסט נישט אַז די רעדאַקטאָרן װילן אָפּמוטיקן פֿעיִקע חסידישע שרײַבערס פֿון אַנטװיקלען זײערע טאַלאַנטן אױף די שפּאַלטן פֿון דער צײַטונג.

צוריק געשמועסט מוז איך זיך מודה זײַן, אַז סע װאָלט אױך נישט געשאַט װען די ייִדישיסטן לײגן אַרײַן מער מי זיך צו באַקענען מיטן חסידישן לשון. אין די מערסטע שפּראַכקורסן אין װעלכע איך האָב זיך געלערנט ייִדיש — אַפֿילו אין די קורסן װוּ מע האָט בפֿירוש געשטעלט דעם טראָפּ („דעם דגש“ װי די חסידים זענען נוטה צו זאָגן) אױף דיאַלעקטישע אַנדערשקײטן — האָט מען דאָס „הײַמישע‟ ייִדיש אין גאַנצן פֿאַרקוקט. איך האַלט אַז די גערעדטע שפּראַך אין ברוקלין און מאָנסי און אַנדערע פֿרומע קהילות אין אַמעריקע (װי אױך אין אַנדערע לענדער) איז אַ װיכטיקער לעבעדיקער קװאַל פֿון שפּראַכיק עשירות, װאָס די ייִדיש־לערערס װאָלטן געדאַרפֿט אַרײַננעמען אין זײערע לערן־מאַטעריאַלן.

די דיאַלעקטאָלאָגיע װײַזט אונדז, אַז דאָס רעדעניש פֿון אײן געגנט קען זיך אונטערשײדן פֿונעם רעדעניש פֿון אַ צװײטער געגנט אין אַלע טײלן פֿון דער שפּראַכסיסטעם: אין סינטאַקס (דעם בױ פֿון פֿראַזעס און זאַצן), מאָרפֿאָלאָגיע (דעם בױ פֿון װערטער), פֿאָנאָלאָגיע (די קלאַנגען) און װאָקאַבולאַר (לאָקאַליזמען). אַזױ װי ייִדיש־לערערס זענען שױן צוגעװױנט צו לערנען מיט די סטודענטן די אונטערשײדן צװישן כּלל־ייִדיש און די פֿאַרשידענע דיאַלעקטן װאָס מע האָט גערעדט אין דער אַלטער הײם (למשל, װען מע לײענט פּאָעזיע אױף אַ קול און שטױסט זיך אָן אין אַן אומגעװײנטלעכן גראַם) — קען מען אױך אַרײַנברענגען אין קלאַס טעקסטן און רעקאָרדירונגען פֿונעם הײמישן ייִדיש און אַרומרעדן זײַנע באַזונדערקײטן.