רוחניות

פּרשת וירא, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Vayeyro, 5777

פֿון יואל מאַטוועיעוו

בײַם סוף פֿון דער פֿאָריקער סדרה האָבן מיר געלייענט, אַז דער אייבערשטער האָט געהייסן אַבֿרהם אָבֿינו זיך צו מלן.

ער האָט עס געטאָן צוזאַמען מיט זײַן זון, ישמעאל, וועלכער איז דעמאָלט געווען 13 יאָר אַלט. דער באַשעפֿער האָט געבענטשט זיי ביידן און צוגעזאָגט, אַז פֿון ישמעאלס קינדער וועט אַרויסקומען אַ גרויס פֿאָלק. עס שאַפֿט זיך דער אײַנדרוק, אַז אַבֿרהם איז שטאַרק צופֿרידן מיט זײַן ערשטן זון. דער רבונו־של־עולם האָט אים געזאָגט, אַז אין גיכן וועט ער האָבן דעם צווייטן זון, יצחק.

ווען אַבֿרהם האָט זיך שוואַך געפֿילט נאָך זײַן ברית, זענען אים געקומען צו גאַסט דרײַ מלאָכים. אַבֿרהם האָט זיי באַגריסט, זיך בוקנדיק ביז דער ערד. מיר ווייסן פֿון דער גמרא, אַז בלויז צום אייבערשטן אַליין מעג מען זיך בוקן, און נישט צו אַנדערע הימלישע כּוחות. א טייל מפֿרשים דערקלערן, אַז אַבֿרהם האָט אויפֿגענומען די געסט ווי געוויינטלעכע מענטשן. אַ סך אַנדערע קאָמענטאַטאָרן האַלטן אָבער, אַז ער האָט גאַנץ גוט געוווּסט, ווער זיי זענען. לויט אַ באַקאַנטן חסידישן הסבר, האָט אַבֿרהם דערגרייכט אַזאַ הויכע מדרגה אין זײַן אמונת־השם, אַז ער האָט געזען אַרום זיך בלויז דעם געטלעכן אין־סוף אַליין. צוליב דעם, להיפּוך צו דער געוויינטלעכער הלכה, האָט ער געמעגט זיך בוקן צו די מלאָכים. אין זײַן שׂכל, זענען זיי בלויז געווען אַנטפּלעקונגען פֿונעם רבונו־של־עולם, און נישט באַזונדערע מיסטישע כּוחות.

אַ גרויסער טייל פֿון דער פּרשה גיט זיך אָפּ מיט אַבֿרהמס דיאַלאָג מיטן אייבערשטן, בעת וועלכן ער האָט געבעטן נישט חרובֿ צו מאַכן די רישעותדיקע שטעט סדום און עמורה, אויב דאָרטן וווינען כאָטש אַ צענדליק גוטע מענטשן. די שטעט זענען אָבער געווען צו רישעותדיק, און דערפֿאַר זענען זיי פֿאָרט צעשטערט געוואָרן.

דערנאָך דערציילט אונדז די תּורה, אַז ווען שׂרה האָט על־פּי נס געהאַט יצחק צו 90 יאָר, האָט זי אַוועקגעשיקט איר שטיף־זון, ישמעאל, מיט זײַן מאַמען הגר אין מידבר. דער באַשעפֿער האָט נאָך דעם געהייסן אַבֿרהמען צו ברענגען זײַן זון, יצחק, פֿאַר אַ קרבן. אינעם לעצטן מאָמענט האָט דער רבונו־של־עולם פֿאַרביטן יצחקן מיט אַ שעפֿעלע.

אין דער פּרשה ווערט אויך דערציילט, ווי דער מלך פֿון גרר, אַבֿימלך, האָט צוגעגנבֿעט שׂרה, האָפֿנדיק זי צו פֿאַרגוואַלדיקן. דער אייבערשטער האָט באַשטראָפֿט דעם בייזן קיניג מיט אַ סכּנותדיקער קראַנקייט. ווען יצחק איז געבוירן געוואָרן, האָט אַבֿימלך דערקלערט אַ שלום־אָפּמאַך מיט אַבֿרהמען. בײַם שליסן דעם אָפּמאַך, האָט אַבֿרהם אָבֿינו געזאָגט, אַז דער אייבערשטער איז „גאָט פֿון דער וועלט‟, „א־ל עולם‟. אין די חסידישע ספֿרים ווערט דערקלערט, אַז דערמיט האָט אַבֿרהם געמיינט, אַז געטלעכקייט איז בנימצא אין יעדן פּרט פֿון דער וועלט.

אויב אַזוי, איז טאַקע גרינג צו פֿאַרשטיין, פֿאַרוואָס אַבֿרהם אָבֿינו האָט זיך געבוקט צו מלאָכים און געהאָפֿט צו ראַטעווען די תּושבֿים פֿון סדום. סוף־כּל־סוף, זענען זיי אויך געווען מאַניפֿעסטאַציעס פֿונעם געטלעכן ליכט, הגם מיט זייערע פֿאַרדאָרבענע מעשׂים האָבן זיי פֿאַרלוירן זייער רעכט צו עקזיסטירן. ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז לויט דער ייִדישער מסורה איז דער עיקר־זינד פֿון אַנשי־סדום געווען, אין דער הײַנטצײַטיקער טערמינאָלאָגיע, אַן עקסטרעם־רעכטע ווערסיע פֿון סאָציאַלן דאַרוויניזם. אין סדום איז געווען שטרענג פֿאַרבאָטן צו געבן צדקה, ווײַל די אָרעמע־לײַט זענען געווען, לויט דער לאָגיק פֿון אַנשי־סדום, אַליין שולדיק אין זייער אָרעמשאַפֿט. הגם דער עולם, וואָס האָט געגלייבט אין אַזאַ שיטה, איז לכתּחילה אויך באַשאַפֿן געוואָרן בצלם־אלוקים, האָבן די אַנשי־סדום פֿאַרדינט דעם טויט פֿאַר זייער אָפּלייקענען דאָס רעכט פֿון אַנדערע מענטשן צו לעבן. זײַענדיק פֿאַרביסענע סאָציאַלע דאַרוויניסטן, האָבן זיי געשאַפֿן אַ גראָטעסק־געזעלשאַפֿט, וואָס האָט געמוזט בטל ווערן לויט זייער אייגענער לאָגיק.

פֿאַרוואָס האָט אָבער אַבֿרהם אָבֿינו מסכּים געווען צו פֿאַרשיקן זײַן ערשטן זון, ישמעאל, און צו ברענגען זײַן צווייטן זון פֿאַר אַ קרבן? אויב יעדער מענטש איז אַ מאַניפֿעסטאַציע פֿון געטלעכקייט, אַרײַנגערעכנט די פֿאַרדאָרבענע תּושבֿים פֿון סדום און עמורה, ווי אַזוי קאָן מען זיך אַזוי באַציִען צו די אייגענע קינדער?

וואָס שייך יצחקן, באַטאָנען אַ צאָל חסידישע צדיקים, אַז אַבֿרהם האָט געוווּסט, אַז צום סוף וועט זײַן זון בלײַבן לעבן. דער נסיון איז באַשטאַנען אינעם שפּילן ערנסט די עקידה ביזן לעצטן מאָמענט. על־פּי קבלה, האָט יצחק נישט געקאָנט האָבן קיין קינדער. דווקא צוליב זײַן גרייטקייט צו שטאַרבן אויף קידוש־השם פֿון זײַן אייגענעם טאַטנס הענט, האָט ער באַקומען אַ נײַע נשמה און אַ באַנײַטן גוף, וואָס האָט אים דערמעגלעכט צו ווערן דער אורפֿאָטער פֿונעם ייִדישן פֿאָלק.

וואָס שייך ישמעאל, האָט אַבֿרהם אויך געוווּסט, אַז זײַן זון וועט נישט פֿאַרלוירן ווערן אינעם מידבר. אַדרבה, ווייסן מיר דאָך, אַז ישמעאל האָט צום סוף תּשובֿה געטאָן און געוואָרן דער ערשטער פּראָטאָטיפּ פֿון בעל־תּשובֿות אין דער גאַנצער תּורה.

ווי ס׳איז באַקאַנט, ווערן די מוסולמענער באַטראַכט אין דער ייִדישער טראַדיציע ווי „בני־ישמעאל‟. אין אַ געוויסן זין, קאָן מען זאָגן, אַז איסלאַם איז בעצם אַ „בעל־תּשובֿישע‟ רעליגיע. אין דער ייִדישער וועלט, קאָמבינירן די בעל־תּשובֿות אָפֿט אייגנאַרטיקע פֿרײַע געדאַנקען מיט אַ באַזונדער עקסטרעמער פֿרומקייט. דער רמב״ם שרײַבט, אַז די מוסולמענער גרייטן צו די וועלט מיט זייער אמונת־השם צו די משיחישע צײַטן, הגם צומאָל פֿירן זיי זיך אויף ווי פֿאַנאַטישע בעל־תּשובֿות און טרײַבן איבער דערמיט די מאָס.

ווען אַבֿרהם אָבֿינו האָט מסכּים געווען צו פֿאַרשיקן ישמעאל אינעם מידבר, האָט ער אָנגעהויבן אַ היסטאָרישן פּראָצעס, וואָס גייט אָן ביזן הײַנטיקן טאָג. במשך פֿון הונדערטער יאָרן, האָבן ייִדן פֿרידלעך געוווינט אין פֿאַרשיידענע איסלאַמישע לענדער, רעפּרעזענטירנדיק אַ „היימישע‟ רעליגיע פֿון יצחק אין דער „בעל־תּשובֿישער‟ מידבר־וועלט פֿון בני־ישמעאל.

על־פּי קבלה, באַשטייט דער גאַנצער אוניווערס פֿון אותיות. הגם דאָס קלינגט ווי אַ מיסטישע קאָנצעפּציע, איז עס גאַנץ גרינג צו פֿאַרשטיין. יעדע זאַך אַרום אונדז איז אַן אַנטפּלעקונג פֿונעם אייבערשטנס הייליקן נאָמען. די חסידישע צדיקים דערקלערן, אַז ווען מיר בעטן דעם רבונו־של־עולם אין די ימים־נוראָים צו פֿאַרשרײַבן אונדז אין „ספֿר־החיים‟, מיינט עס, אַז מיר זענען אַליין פּערסאָנאַזשן אינעם בוך פֿון אונדזער לעבן. מיט אונדזערע מחשבֿות, דיבורים און מעשׂים שרײַבן מיר יעדן טאָג ווײַטער אונדזער „לעבנס־ראָמאַן‟.

אַבֿרהם אָבֿינו האָט געטראָפֿן די דרײַ מלאָכים, ווען ער איז געזעסן אין דער היים. אַ מלאך, ווי עס ווערט דערקלערט אין די חסידישע ספֿרים, איז אַ „שטייענדיקע‟ באַשעפֿעניש, און אַ מענטש איז אַ „מהלך‟, אַן אייביקער גייער. אין דער הײַנטיקער פּרשה טרעפֿן מיר אַן אינווערסיע פֿונעם דאָזיקן פּרינציפּ. די מלאָכים, וואָס זענען געגאַנגען אַרום דער וועלט, ווי מענטשן, זענען געקומען צו אַבֿרהמען, וועלכער איז געזעסן אויף איין אָרט ווי אַ מלאך. ווי רבי נחמן בראַצלעווער האָט זיך אַמאָל אויסגעדריקט, ווערט אַ מענטש צומאָל אַ מלאך, און אַ מלאך ווערט אַ מענטש, ווײַל די גאַנצע וועלט האַלט זיך אין איין דרייען.

אין די הײַנטיקע חסידישע קרײַזן איז פֿאַרשפּרייט דער באַגריף פֿון „היימישקייט‟, וואָס האָט טאַקע אַ געוויסע מעלה. מע טאָר נישט אָבער פֿאַרגעסן, אַז אין ישמעאלס מידבר־וואַנדערונג שטעקט אויך אַ גרויסע מעלה. ווי דער רמב״ם זאָגט, איז בעסער צו וווינען לשם־שמים אין אַ מידבר, איידער צווישן „היימישע‟ פּוסטע מענטשן. אינעם גלאָבאַלן זין, איז אויך וויכטיק צו געדענקען, אַז הגם מיר מעגן זיך פֿילן באַקוועם אין אונדזערע היימישע ערטער, מוזן מיר פֿאָרט שטיצן און באַגריסן די, וואָס וואַנדערן אַרום דער וועלט, ווי ישמעאל, אין זייערע בעל־תּשובֿישע זוכענישן.