„מענדעלע‟ פֿון אַ היסטאָרישן קוקווינקל

"Mendele" From a Historical Perspective

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published November 27, 2016, issue of November 23, 2016.

עס איז ניט קײן חידוש אַז מיר האָבן עד־היום ניט קײן אַקאַדעמישע ביאָגראַפֿישע שטודיע פֿון ש. י. אַבראַמאָװיטש, װאָס באַזירט זיך אױף נײַע אַרכיװאַלע פֿאָרשונגען. 

דאָס איז אַ בולטער סימן, אַז ייִדישע ליטעראַטור־געשיכטע האָט נאָך ניט דערגרײכט דעם גלײַכן ניװאָ מיט אַנדערע ליטעראַטורן. עס זײַנען יאָ פֿאַראַן װאָגיקע פֿאָרשונגען פֿון פֿאַרשידענע אַספּעקטן פֿון אַבראַמאָװיטשעס לעבן און זײַן ליטעראַרישער פּערזאָן, װאָס װעלן מיט דער צײַט קאָנען דינען װי אַ יסוד פֿאַר אַ קומעדיקן ביאָגראַף פֿונעם „זײדן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור”.

די סאַמע לעצטע פֿון אַזעלכע פֿאָרשונגען איז דערשינען אױף דײַטשיש מיט צװײ יאָר צוריק. סוזאַנע קלינגענשטײן האָט זיך גענומען פֿאַר אַ װיכטיקער אױפֿגאַבע צו פֿאַרסך־הכּלען און אױססדרן דעם אַרומנעמיקן קאָרפּוס פֿון מענדעלע־פֿאָרשונג אױף ייִדיש, ענגליש און דײַטשיש. די מחברין האָט זיך באַגרענעצט מיט אַבראַמאָװיטשעס ייִדישער שאַפֿונג, װאָס זי באַטראַכט אין אַ ברײטערן קולטורעל־היסטאָרישן קאָנטעקסט. אַזאַ מין צוגאַנג איז אין הסכּם מיט דער ייִדישיסטישער טראַדיציע פֿון מענדעלע־פֿאָרשונג, װאָס האָט געבליט ביז די 1950ער יאָרן. 

דער הײַנטיקער דור ייִדישע ליטעראַטור־פֿאָרשער איז גוט באַהאַװנט אין קריטישע טעאָריעס, אָבער ניט טיף אײַנגעװאָרצלט אין דער קולטורעלער און סאָציאַלער געשיכטע. להיפּוך צו זײערע פֿירגײער, זײַנען די הײַנטיקער פֿאָרשער מער פֿאַראינטערעסירט אין מענדעלע, װי אַ ליטעראַרישער פֿיגור, אײדער אין זײַן באַשאַפֿער, ש. י. אַבראַמאָװיטש און זײַן לעבן. אַזאַ מין צוגאַנג דערלאָזט מער פֿרײַהײט מיט אױסטײַטשונגען און ספּעקולאַציעס, װאָס האָבן צומאָל אַ זײַטיקן שײַכות צו דער היסטאָרישער װירקלעכקײט. קלינגענשטײנס בוך איז אַ נײטיקער קעגנגעװיכט צו אַזאַ צוגאַנג.

דאָס בוך איז געבױט אַרום די ליטעראַרישע װערק לױטן כראָנאָלאָטישן סדר. אין יעדן קאַפּיטל באַטראַכט די מחברין אײן אָדער צװײ ראָמאַנען, װאָס זי אַנאַליזירט אינעם ברײטערן היסטאָרישן און ביאָגראַפֿישן גערעם. זי שעפּט איר מאַטעריאַל קודם־כּל פֿון די װערק פֿון סאָװעטישע, פּױלישע און אַמעריקאַנער ייִדישע פֿאָרשער, װאָס װערן צום ערשטן מאָל צונױפֿגעבראַכט אונטער אײן הילע. אַבראַמאָװיטש איז געװען אַ מערקװירדיקער מענטש, און זײַן לעבן איז געװען פֿול מיט דראַמאַטישע געשעענישן. סײַ די פּערזענלעכקײט זײַנע סײַ די אומשטאַנדן פֿון זײַן לעבן האָבן זיך אָפּגעשפּיגלט, דירעקט אָדער אומדירעקט, אין זײַנע װערק.