פּרשת וארא, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Vaeiro, 5777

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published January 26, 2017, issue of January 27, 2017.

אין דער הײַנטיקער פּרשה לייענען מיר ווײַטער וועגן משה רבינוס נבֿיאיִשן קאַמף פֿאַרן באַפֿרײַען זײַן פֿאָלק פֿון דער ביטערער מיצרישער שקלאַפֿערײַ. נישט געקוקט אויף אַ גאַנצער ריי ניסים און אויסטערלישע איבערנאַטירלעכע מכּות, האָט פּרעה נאָך אַלץ נישט געוואָלט אַרויסלאָזן די פֿאַרשקלאַפֿטע ייִדן.

אונדזער סדרה איז זיכער צווישן די סאַמע וועלט־באַרימטע אין דער וועלט. דער באַשעפֿער זאָגט אָן משה רבינו איבערצוגעבן דעם עקשנותדיקן מיצרישן קיניג: „שלח את עמי ויעבֿדוני‟ — לאָז מײַן פֿאָלק גיין, כּדי זיי זאָלן מיך דינען. אין דער ענגלישער איבערזעצונג, איז די דאָזיקע פֿראַזע (Let my people go) שפּעטער געוואָרן אַ סימבאָל פֿון דער אַפֿראָ־אַמעריקאַנער באַפֿרײַונג־באַוועונג אין אַמעריקע.

פּרעה האָט קלאָר פֿאַרשטאַנען, אַז דער ייִדישער נבֿיא רעפּרעזענטירט דעם אייבערשטן אַליין; פֿונדעסטוועגן, האָט ער איגנאָרירט משה רבינוס ווערטער. משה, דער גרעסטער נבֿיא, האָט זיך אָנגעטראָפֿן אויפֿן סאַמע פֿאַרביסענעם עקשן אין דער וועלט. אַזוי צי אַזוי, ווי מיר וועלן לייענען אין די קומענדיקע פּרשיות, האָט משה רבינו אויסגעפֿירט זײַן מיסיע מיט גרויס דערפֿאָלג. דעריבער, בלײַבט די יציאת־מצרים אַן אַלמענטשלעכער סימבאָל פֿון האָפֿענונג זיך צו באַפֿרײַען פֿון אומיושר אַפֿילו אין די ערגסטע סיטואַציעס — אַפֿילו ווען עס דאַכט זיך, אַז דער איינציקער וועג נישט צו בלײַבן אַ שקלאַף איז זיך אַרײַנצוּוואַרפֿן במסירת־נפֿש אין ים אַרײַן.

ווען דער אייבערשטער האָט צוגעזאָגט משה צו ראַטעווען זײַן פֿאָלק פֿון דער מיצרישער שקלאַפֿערײַ, האָט ער איבערגעחזרט דעם צוזאָג מיט פֿיר פֿאַרשיידענע ווערבן: „והוצאתי, והצלתי, וגאלתי, ולקחתי אתכם לי לעם‟ — און איך וועל אײַך אַרויספֿירן, און מציל זײַן, און ראַטעווען, און נעמען אײַך צו זײַן מײַן פֿאָלק. פֿון די דאָזיקע פֿיר פֿאַרשיידענע אויסדרוקן לערנען מיר זיך די מיצווה צו טרינקען די אַרבע־כּוסות ווײַן בײַם סדר. לויט אַן אַנדער דעה אין גמרא, ווערן זיי אָבער אַסאָציִיִרט מיט די פֿיר וועלט־אימפּעריעס, וואָס האָבן פֿאַרשקלאַפֿט די ייִדן אין די שפּעטערדיקע תּקופֿות: בבֿל, מדי, יון און אדום.

באַקומט זיך, גאַנץ איראָניש, ווי עס דערקלערן אַ ריי קלאַסישע תּורה־מפֿרשים, אַז ווען דער באַשעפֿער האָט מיט פֿאַרשיידענע ווערטער פֿאַרזיכערט משה רבינו, אַז ייִדן וועלן אויסגעלייזט ווערן אין מצרים, האָט ער אין דער זעלבער צײַט געוואָרנט, אַז דער מיצרישער גלות איז בלויז דער ערשטער אין אַ גאַנצער קומענדיקער סעריע.

אין ספֿרי־חסידות ווערט דערקלערט, אַז די פֿיר גרעסטע גלות־אימפּעריעס ווערן אויך אַסאָציִיִרט מיט די פֿיר זין אין דער פּסחדיקער הגדה: דער חכם, דער רשע, דער תּם און דער „שאינו יודע לשאול‟ – אַ פּאָלנער עם־האָרץ, וואָס ווייסט נישט אַפֿילו, וואָס צו פֿרעגן בײַם סדר־טיש. דער ליובאַוויטשער רבי האָט אין זײַנע שׂיחות באַטאָנט, אַז אין דער הײַנטיקער תּקופֿה איז פֿאַרשפּרייט נאָך איין מין ייִד, דער „פֿינפֿטער זון‟, וועלכער וואָלט בכלל נישט געקומען צום סדר.

אין אַ גרויסער מאָס, פֿאַרנעמען זיך די הײַנטיקע חב״דניקעס מיט אַזעלכע פֿאַרבלאָנדזשעטע נשמות. פֿון דער צווייטער זײַט, איז בײַ אַ טייל בראַצלעווער חסידים באַקאַנט אַן אָפּטימיסטישער אָפּטײַטש פֿון די פֿיר זין. על־פּי חסידות, האָבן דער תּם און „שאינו יודע לשאול‟ זייערע אייגענע מעלות. אַדרבה, יעקבֿ אָבֿינו האָט זיך אויסגעצייכנט מיט זײַן תּמימות. דערצו, מוז אַפֿילו דער גרעסטער חכם פֿאַרשטיין, אַז אין דער אמתן ווייסט ער גאָרנישט, אין פֿאַרגלײַך מיט העכערע האָריזאָנטן פֿון חכמה.

לויט אַזאַ אָפּטײַטש, בלײַבט בלויז דער רשע שלעכט צווישן די פֿיר זין. דאָס איז טאַקע אמת, כּל־זמן ער קריכט נישט אַרויס פֿון זײַן מצבֿ. ווי ס׳איז באַקאַנט, שטייען די עכטע בעל־תּשובֿות אויף אַ העכערן שטאַפּל פֿון רוחניות, ווי צדיקים־גמורים, ווײַל מיטן כּוח פֿון תּשובֿה קאָן מען פֿאַרוואַנדלען געוועזענע עבֿירות אין זכותים. אַ געוועזענער רשע קאָן געפֿינען באַהאַלטענע פֿינקלעך פֿון געטלעכקייט אין אַן אומדערוואַרט אָרט, וווּ אַ צדיק וואָלט זיך אַפֿילו נישט דערוועגט אַרײַנצוקוקן.