אַן אַלטער ספֿר וואָס פּריידיקט ליבשאַפֿט צווישן פֿעלקער

An Old Religious Text That Calls For Universal Love

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published March 07, 2017, issue of March 29, 2017.

ד״ר דוד רודערמאַנס בוך וועגן דעם „ספֿר הברית‟
ד״ר דוד רודערמאַנס בוך וועגן דעם „ספֿר הברית‟

צוויי טעמעס — דער סאָציאַלער יושר און ליבשאַפֿט צו אַלע מענטשן — רופֿן כּסדר אַרויס סתּירותדיקע רעאַקציעס אין פֿרומע קהילות.

אָנהייב נאָוועמבער 2008, האָב איך געוואַרט אין אַ קאַלטן פֿרימאָרגן אויפֿן אויטאָבוס, כּדי אָנצוקומען פֿון מאָנסי קיין מאַנהעטן. קומט צו צו מיר איינער אַן אומבאַקאַנטער ייִד מיט פּאות און אָן קיין „שלום־עליכם‟ הייבט אָן זיך באַקלאָגן: ווי אַזוי האָט אַזאַ שרעקלעכע מעשׂה געקאָנט פּאַסירן דאָ אין אַמעריקע?

פֿרעג איך: וואָס פֿאַר אַ מעשׂה? ענטפֿערט דער חסיד, אַז אַ „שוואַרצער טאָר נישט ווערן קיין פּרעזידענט‟. אין דער אמתן, האָט ער זיך באַנוצט מיט גרעבערע ראַסיסטישע לשונות, אָבער איך וויל זיי נישט איבערחזרן. הגם אַזעלכע דעות זענען נישט קיין זעלטנקייט בײַ די חסידים, זענען אַ סך פֿון זיי יאָ מסכּים, אַז אין אַ ציוויליזירט לאַנד מוזן אַלע בירגער האָבן די זעלבע רעכט.

דער ענין פֿון יושר איז גאָר אַן אַנדער שאלה. אינעם חומש דבֿרים, פּרשת „ראה‟, שטייט געשריבן: „כי לא יחדל האבֿיון מקרבֿ האָרץ‟ – אינעם לאַנד וועט דער אָרעמאַן נישט פֿאַרשוווּנדן ווערן. ווײַטער, גלײַך אינעם זעלביקן פּסוק, ווערט דערקלערט, אַז מע מוז העלפֿן די, וואָס לײַדן פֿון אָרעמשאַפֿט און נויט. אַדרבה, דער פּסוק רופֿט צום עקאָנאָמישן און סאָציאַלן יושר. אַ סך פּראָטעסטאַנטישע קריסטן שטעלן אָבער גאָר אַן אַנדער אַקצענט: ס׳איז נאַטירלעך, כּלומרשט, אַז די וועלט איז צעטיילט אויף עשירים און קבצנים. נישט איין מאָל האָב איך געהערט דעם זעלבן אָפּטײַטש פֿון גאַנץ פֿרומע ייִדן, הגם דער מקור פֿון אַזאַ שיטה איז, ווי עס זעט אויס, אַ פּראָטעסטאַנטיש־קריסטלעכער.

אין די קלאַסישע ספֿרים איז פֿאַרשפּרייט די דעה, אַז די מיצווה „ואָהבֿתּ לרעך כּמוך‟ איז חל בלויז אויף ייִדן, און דערצו בלויז אויף די גענוג פֿרומע. אין דער אמתן, שטייט געשריבן בפֿירוש אין אַ ריי ספֿרים, בפֿרט אין ספֿרי־קבלה, אַז אַלע מענטשן, אַחוץ אויסגעשפּראָכענע רשעים, מוז מען ליב האָבן.

אַזוי צי אַזוי, האָב איך זיך אין די לעצטע פּאָר וואָכן באַטייליקט אין אַ גאַנצער ריי דיסקוסיעס מיט פֿרומע ייִדן אויף די דערמאָנטע טעמעס, וועלכע האָבן זיך אָנגעהויבן נאָך דאָנאַלד טראָמפּס אַנטי־אימיגראַנטישע רעדעס און בפֿרט צוליב זײַן קעגנערשאַפֿט צו די מוסולמענער. בעת די דיסקוסיעס האָב איך אויסגעהערט אַ קאָמבינאַציע פֿון אַלע דרײַ דערמאָנטע ענינים: אַז נישט אַלע מענטשן, כּלומרשט, זענען גלײַך; אַז ס׳איז באַרעכטיקט פֿאַר די אַמעריקאַנער צו זײַן רײַך און באַקוועם, און אַז מע דאַרף זיך זאָרגן בלויז וועגן די אייגענע און נאָענטע. די טעמע פֿון ליבשאַפֿט האָב איך נישט באַרירט בכלל, ווײַל די באַטייליקטע אין די וויכּוחים, ווײַזט אויס, פֿאַרשטייען די מיצווה „ואָהבֿתּ לרעך כּמוך‟ אין גאָר אַן ענגן זין, אַז ייִדן דאַרפֿן בלויז שטיצן זייערע אייגענע קהילות. דאָס ליבשאַפֿט־געפֿיל אינעם האַרץ איז פֿאַר זיי צו „מיסטיש“.

איינער פֿון די קלאַסישע ספֿרים, וואָס רופֿט צו דער ברידערלעכער ליבע פֿון אַלע מענטשן, און טאַקע מיט אַ שטאַרקן מיסטישן קבלה־טעם, איז דער „ספֿר־הברית‟ פֿון רבי פּנחס־אליהו הורוויץ. כּמו־סאָציאַליסטישע טעמעס פֿון גלײַכקייט און יושר פֿאַרנעמען אינעם ספֿר אויך אַ גרויסע ראָלע. דער מחבר באַטאָנט, אַז די ברידערלעכע ליבשאַפֿט־באַציִונגען צווישן מענטשן זענען דער עיקר־שליסל צום נבֿיאישן רוח־הקודש.