פּרשת תּצווה, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Tetzaveh, 5777

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published March 11, 2017, issue of March 29, 2017.

בײַם אָנהייב פֿון דער הײַנטיקער פּרשה האָט דער אייבערשטער אָנגעזאָגט משה רבינו אָנצוצינדן דאָס אייביקע ליכט — „נר־תּמיד‟ – אינעם משכּן.

די מנורה בלײַבט איינער פֿון די מעכטיקסטע און אייביקע סימבאָלן פֿון ייִדישקייט. אין פֿאַרגלײַך מיטן מגן־דוד, וועלכער האָט ביז לעצטנס געדינט, דער עיקר, בלויז ווי אַ פּאָפּולערע סגולה בײַ אַ סך פֿעלקער, לאַוו־דווקא בײַ ייִדן, זענען די עלטסטע שילן אַרום דער וועלט פֿון קדמונים אָן געווען באַצירט מיט שילדערונגען פֿון מנורות.

אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, שטעלט זיך אָבער אַ קשיא: פֿאַרוואָס ווערט די מנורה אַסאָציִיִרט אין אונדזער טראַדיציע מיט אייביקייט? אין דער סדרה שטייט געשריבן, אַז די כּהנים האָבן געדאַרפֿט אָנצינדן די מנורה אינעם משכּן. ווײַטער הייסט די תּורה אָנצינדן די מנורה יעדן טאָג, כּדי עס זאָל ברענען פֿון אָוונט ביז פֿרימאָרגן. למעשׂה, האָט די מנורה געפֿאָדערט אַ שטענדיקן אויפֿמערק, כּדי זי זאָל נישט פֿאַרלאָשן ווערן.

דערצו, איז פֿײַער בכלל דווקא אַ באַקאַנטער סימבאָל פֿון צעשטערונג. אומצאָליקע אַלטע בנינים און חפֿצים במשך פֿון דער מענטשלעכער געשיכטע, וואָס האָבן זיך רויִק געהיט במשך פֿון הונדערטער יאָרן, און וואָס וואָלטן געקאָנט טאַקע באַטראַכט ווערן ווי סימבאָלן פֿון אייביקייט, זענען, נעבעך, פֿאַרברענט געוואָרן אין איין מאָמענט.

ווען דאָס פֿײַער ברענט, פֿאָדערט עס כּסדר ברענוואַרג. אַדרבה, אַפֿילו דער רעלאַטיוו־סטאַבילער פֿלאַם פֿון אָנגעצונדענע מנורה־ליכט איז בלויז אַן אילוזיע. דער אָפּגעברענטער מאַטעריאַל הייבט זיך אויף און ווערט פֿאַרשוווּנדן אין דער לופֿטן. פֿונדעסטוועגן, בלײַבט די ליכט פֿעסט אַסאָציִיִרט בײַ ייִדן ווי אַ רעפּרעזענטאַציע פֿון דער אייביקער מענטשלעכער נשמה.

זינט די אוראַלטע צײַטן האָבן פֿאַרשיידענע חכמים צעטיילן די וועלט אויף פֿיר יסודות: די ערד, דאָס וואַסער, די לופֿט און דאָס פֿײַער. לויט אַן אַנדער באַקאַנטער אײַנטיילונג, באַשטייט די נאַטור פֿון אומבאַלעבטע אָביעקטן — שטיינער וכּדומה, געוויקסן, בעלי־חיים און מענטשן. הגם די הײַנטיקע וויסנשאַפֿט האָט געוויזן, אַז דער אוניווערס איז אַ סך קאָמפּליצירטער, לייגט זיך די קלאַסישע שיטה פֿון פֿיר יסודות שטאַרק אויפֿן שׂכל און איז מרמז אויף טיפֿע רוחניותדיקע ענינים.

דער יסוד־העפֿר — די ערד — ווערט אַסאָציִיִרט מיט די אומבאַלעבטע אָביעקטן; דאָס וואַסער — מיט די געוויקסן; די לופֿט — מיט די חיות, און דאָס פֿײַער — מיטן מענטש. די גראָזן און ביימער נייטיקן זיך אינעם רעגן, אַ בעל־חי מוז אָטעמען, און דער מענטש איז די איינציקע באַשעפֿעניש אין דער וועלט, וואָס קאָן זיך נישט באַגיין אָן פֿײַער.

דאָס פֿײַער רעפּרעזענטירט יאָ אייביקייט, אָבער אין גאָר אַן אַנדער זין — די אייביקייט פֿון דער מענטשלעכער ציוויליזאַציע, וווּ יעדער יחיד נייטיקט זיך אינעם שטענדיקן „פֿלאַם‟ פֿונעם צווייטן. שטעלט זיך פֿאָר, חלילה, אַז איר געפֿינט זיך אין אַ קאַלט אָרט אָן קיין לײַכטערל אָדער שוועבלעך. די איינציקע עצה אין אַזאַ סיטואַציע איז צו געפֿינען אַן אַנדער מענטש און זיך אָנצוּוואַרעמען אין זײַן שטוב. אַ שטיין קאָן אייביק בלײַבן אויפֿן זעלבן אָרט, אָבער דווקא דאָס פֿײַער סימבאָליזירט די קייט פֿון דורות, וואָס לעבן ווײַטער צוליב דעם אַרויסהעלפֿן איינער דעם צווייטן.

די תּורה ווײַזט אונדז, אַז די עבֿודת־המנורה האָט געפֿאָדערט אַ גאַנצע קייט באַטייליקטע מענטשן. דער באַשעפֿער האָט אָנגעזאָגט משה רבינו זיך צו ווענדן צו זײַן פֿאָלק, כּדי צו קריגן דעם ריינעם איילבערט־אייל. דערנאָך האָט אַהרן הכּהן געדאַרפֿט צוגרייטן און אָנצינדן די מנורה מיט זײַנע זין. פֿון דור צו דור, „לדורותם מאת בני ישׂראל‟, איז די מנורה־צוגרייטונג געבליבן אַ כּסדרדיקע קאָלעקטיווע עבֿודה.

אַחוץ דעם, סימבאָליזירט די מנורה אויך דאָס נשמה־פֿײַער פֿון יעדן באַזונדערן יחיד. די הײַנטיקע פּרשה הייסט „תּצוה‟; איר נאָמען איז פֿאַרבונדן מיטן ענין פֿון מיצוות, וואָס ווערן אָפֿט באַטראַכט אויף אַ בוכשטעבלעכן אופֿן ווי געזעצן אָדער באַפֿעלן פֿונעם אייבערשטן. אין דער אמתן, ווי עס ווערט דערקלערט אין ספֿרי־חסידות, איז יעדע מיצווה אַ גײַסטיקער קאַנאַל, וואָס העלפֿט צו באַזאָרגן דעם נשמה־פֿלאַם אַלעמאָל מיטן נײַעם ברענוואַרג. אַזוי ווי די מנורה אינעם משכּן, פֿאָדערט די מענטשלעכע נשמה תּמיד נײַע רוחניותדיקע השפּעות און השׂגות. די נשמה איז אַ געטלעכער „נר־תּמיד‟, אָבער כּדי אָפּצוהיטן און פֿאַרשטאַרקן איר פֿײַער, פֿאָדערט זיך אַ שטענדיקע עבֿודה.

הײַיאָר הייבט זיך אָן פּורים גלײַך נאָך שבת. אינעם סימבאָלישן זין איז די מעשׂה־המנורה טיף פֿאַרבונדן מיטן הײַנטיקן פֿריילעכן און פֿײַערלעכן יום־טובֿ; נישט צופֿעליק ווערט אַזאַ באַגריף באַנוצט אויף ייִדיש. פּורים איז טאַקע אַ פֿײַערלעכער טאָג, ווען מיר פֿרייען זיך מיט דער גרויסער הצלה פֿונעם ייִדישן פֿאָלק אין די טעג פֿונעם מלך אַחשוורוש.

שבת פֿאַר פּורים לייענט מען פּרשת־זכור, וווּ עס ווערט דערמאָנט עמלק — אַ רמז אויפֿן אַכזריות פֿון המן־הרשע. ווי עס שטייט אין דער תּורה, איז עמלק פּלוצעם, אָן קיין סיבה, אָנגעפֿאַלן אויף די ייִדן — „אשר קרך בדרך“. די מפֿרשים זענען מסביר, אַז אינעם וואָרט „קרך‟, וואָס קאָן אָפּגעטײַטש ווערן ווי אַ רמז אויף צופֿעליקייטן און קאַלטקייט, שטייט אַ טיפֿערער באַדײַט. עמלק האָט רעפּרעזענטירט אַ פֿאַרדאָרבענע קולטור, אין וועלכער עס האָט געהערשט אַ קאַלטע גלײַכגילטיקייט צווישן מענטשן. עמלק האָט געשאַפֿן אַ סבֿיבֿה, וווּ מע קאָן אַטאַקירן אומשולדיקע מענטשן אָדער סתּם איבערלאָזן זיי אויף הפֿקר. דער ענגלישער אויסדרוק who cares איז פֿאַקטיש עמלקס לאָזונג.

דער קלאַסישער דענישער מעשׂה־דערציילער האַנס קריסטשען אַנדערסען האָט אָנגעשריבן אַ טרויעריקע מעשׂה וועגן אַ קליין אָרעם מיידל, וואָס האָט געהאַט בלויז עטלעכע שוועבלעך און געפּרוּווט זיך אָנצוּוואַרעמען אויף דער גאַס אין מיטן אַ קאַלטן ווינטער. קיינער האָט איר נישט געהאָלפֿן, און זי איז אין דרויסן פֿאַרפֿרוירן געוואָרן אויף טויט. הגם דער מחבר איז נישט געווען קיין ייִד, אילוסטרירט די דאָזיקע מעשׂה גאַנץ בילדעריש די מיצווה פֿון „זכירת עמלק‟. מע מוז געדענקען, וואָס עמלק האָט געטאָן, כּדי נישט אַרײַנלאָזן אין זיך דעם אינערלעכן עמלק, די קאַלטע גלײַכגילט.

די חז״ל און קלאַסישע מפֿרשים טײַטשן אָפּ אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים אסתּר־המלכּהס נאָמען. לויטן תּרגום, מיינט איר נאָמען אויף פּערסיש אַ מאָרגן־שטערן. איר האָט זיך אײַנגעגעבן מבֿטל צו זײַן די גזירה, ווײַל זי איז געווען אַ פֿײַערדיקע, מסירת־נפֿשדיקע פֿרוי, וועלכע האָט צוליב איר זאָרג פֿאַר די פֿאַראורטיילטע ייִדן זיך דערוועגט צו פֿאַרנעמען אַ סכּנותדיקע און צווייפֿלהאַפֿטיקע פּאָזיציע בײַם פּערסישן מלך.

די מיצוות פֿון משלוח־מנות און מתּנות־לאבֿיונים דערמאָנען אונדז אויף אונדזער נשמה־פֿײַער, וואָס ברענט דווקא, ווען די מענטשן זאָרגן זיך איינער פֿאַרן צווייטן. די פּוסקים באַטאָנען, אַז דווקא דעם הײַנטיקן יום־טובֿ איז אַ מיצווה צו געבן אַלעמען צדקה —ווײַטע און נאָענטע, פֿרומע, נישט־פֿרומע און צופֿעליקע נישט־ייִדן אויף דער גאַס.

על־פּי־קבלה, סימבאָליזירט די מנורה דאָס מענטשלעכע פּנים. די זיבן ליכט זענען מרמז אויפֿן די אויגן, אויערן, נאָזלעכער און דעם מויל. דורך די דאָזיקע אבֿרים פֿאַרבינדן מיר זיך מיט דער אַרומיקער וועלט. ווען די כּהנים האָבן יעדן טאָג אָנגעצונדן פֿון ס׳נײַ די מנורה, האָבן זיי אַזוי אַרום דערמאָנט דעם עולם, אַז דאָס מענטשלעכע פּנים איז סײַ אַן אָפּשפּיגלונג פֿונעם אינערלעכן נשמה־ליכט, סײַ דער עיקר־מיטל פֿון דער באַציִונג מיט די אַרומיקע מענטשן. הגם נישט יעדן טאָג זענען מיר בכּוח אָנצוהאַלטן די פֿײַערלעכע פּורימדיקע שׂימחה, מוז מען תּמיד געדענקען, אַז אונדזער גשמיותדיקער און רוחניותדיקער מצבֿ ווענדט זיך אין דער צווישן־מענטשלעכער זאָרג און הילף.