חול־המועד פּסח, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Passover, 5777


פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published April 14, 2017, issue of April 27, 2017.

דער הײַנטיקער שבת, וואָס פֿאַלט אויס דעם דריטן טאָג פֿון חול־המועד פּסח, איז איינער פֿון די איינציקע שבתים אינעם גאַנצן יאָר, ווען אַנשטאָט אַ באַזונדערער וואָך־סדרה לייענען מיר אַ טייל פֿון דער פּרשה „כּי־תשא‟. דעם זעלבן פֿראַגמענט האָבן מיר שוין געלייענט הײַיאָר מיט זעקס חדשים צוריק, חול־המועד סוכּות.

הגם יעדער פּסוק און יעדער אות אין דער תּורה אַנטהאַלטן אַ גאַנצן ים רמזים און סודות, איז די הײַנטיקע שבתדיקע קריאת־התּורה אָנגעלאָדן מיט בפֿירוש טיפֿע רוחניותדיקע ענינים. אין משה רבינוס שמועס מיטן רבונו־של־עולם האָט אים דער אייבערשטער געזאָגט, אַז קיין מענטש איז נישט בכּוח צו זען זײַן פּנים און בלײַבן לעבן; דער באַשעפֿער האָט זיך אָבער צוגעזאָגט צו אַנטפּלעקן זיך „פֿון דער הינטן‟. די חז״ל דערקלערן, אַז דער הקדוש־ברוך־הוא, אָנגעטאָן אין אַ טלית, האָט געוויזן דעם קשר פֿון זײַן תּפֿילין־של־ראָש.

די דאָזיקע מעשׂה רופֿט אַרויס עטלעכע קשיות. דער אייבערשטער איז דאָך, חלילה, נישט קיין מענטש; וואָס מיינט עס, אַז ער האָט, כּבֿיכול, אויסבאַהאַלטן זײַן פּנים פֿון משה און זיך אַנטפּלעקט בלויז „פֿון דער הינטן‟? און פֿאַרוואָס זאָל דער באַשעפֿער אַליין טראָגן אַ טלית און תּפֿילין? אונדזער צוועק פֿון די דאָזיקע מיצוות איז צו דינען דעם באַשעפֿער, אָבער ער אַליין דאַרף דאָך נישט טאָן קיין מיצוות.

אינמיטן דעם דיאַלאָג האָט דער רבונו־של־עולם געזאָגט דעם נבֿיא: „הנה מקום אתּי‟ – דאָס אָרט איז מיט מיר. אויפֿן סמך פֿון דער דאָזיקער פֿראַזע ווערט דער אייבערשטער כּסדר אָנגערופֿן „המקום‟ – דאָס אָרט – אין דבֿרי־חז״ל. אונדזערע חכמים דערקלערן, אַז גשמיותדיקע זאַכן געפֿינען זיך אין אַ געוויסן פּלאַץ; בײַם בורא־עולם איז אָבער פּונקט פֿאַרקערט: די עצם־קאָנצעפּיע פֿונעם אָרט געהערט צום באַשעפֿער. ער אַליין, כּבֿיכול, איז דאָס אָרט, וווּ די גאַנצע וועלט געפֿינט זיך.

די ערשטע קשיא, וועגן דעם אייבערשטנס תּפֿילין, קאָן מען פּשוט פֿאַרענטפֿערן. אַ ריי מפֿרשים זענען מסביר, אַז דער באַשעפֿער האָט אַראָפּגעשיקט אַ מלאך, וועלכער האָט געוויזן משה רבינו, ווי אַזוי מע דאַרף צונויפֿבינדן די רצועות פֿון תּפֿילין כּהלכה. ווי באַלד אַ מלאך איז אַ געטלעכע באַשעפֿעניש, שטייט געשריבן אין דער תּורה, אַז דער אייבערשטער אַליין האָט זיך אַנטפּלעקט. אַ מלאך איז אָבער בלויז די „הינטערשטע זײַט‟ פֿון געטלעכער אַנטפּלעקונג.

די פּשוטע סיבה, פֿאַרוואָס חול־המועד לייענען מיר דווקא „כּי־תשׂה‟ באַשטייט אין דעם, וואָס דאָרטן ווערן דערמאָנט אַלע שלוש־רגלים – סוכּות, פּסח און שבֿועות. אינעם טיפֿערן זין איז אָבער דער דאָזיקער תּורה־פֿראַגמענט טאַקע פֿאַרבונדן מיטן הײַנטיקן יום־טובֿ.

די לעצטע צוויי טעג פֿון פּסח פּראַוועט מען ווי אַ יום־טובֿ לזכר דעם גרויסן נס פֿון קריאת־ים־סוף. הגם די גאַנצע מעשׂה פֿון יציאת־מצרים איז געווען אַ ריי איבערנאַטירלעכע געשעענישן, איז די צעשפּאַלטונג פֿונעם ים געוואָרן די קולמינאַציע פֿון דער גאולה.

אין דער פּסחדיקער הגדה שטייט געשריבן, אַז דער אייבערשטער אַליין, בכּבֿודו־ובעצמו, האָט אויסגעלייזט די ייִדן פֿון מצרים: „אַני ולא מלאך, אַני ולא שׂרף, אַני ולא השליח, אַני הוא ולא אַחר‟. צי האָט דער באַשעפֿער טאַקע דאָס געטאָן אַליין? משה רבינו האָט געדינט ווי אַ שליח, וואָס דער אייבערשטער האָט געשיקט צו פּרעה. אין פֿאַרשיידענע מיסטישע הגדה־פּירושים, דערמאָנען די מקובלים כּלערליי מלאָכים מיט קאָנקרעטע משונהדיקע נעמען, וואָס האָבן געשפּילט אַ ראָלע אין דער גאולת־מצרים. אינעם יסודותדיקן ליובאַוויטשער ספֿר „תּניא‟ ווערט דערקלערט, אַז דער אייבערשטער האָט פֿון אָנהייב אָן אַרײַנגעלייגט אינעם וואַסער דעם פּאָטענציעלן ניסימדיק כּוח, וועלכער האָט זיך אַנטפּלעקט, ווען דער ים האָט זיך צעשפּאָלטן. אויב אַזוי, באַקומט זיך, אַז דאָס וואַסער האָט אויך געדינט ווי אַ מין שליח.

אַלץ איז אין דער וועלט איז, אין דער אמתן, אַ געטלעכע אַנטפּלעקונג. זעלטן זענען מיר אָבער מסוגל דאָס צו זען און פֿאַרשטיין אויף אַ קלאָרן אופֿן. בעת די גרויסע ניסים פֿון יציאת־מצרים און קריאת־ים־סוף איז אָבער געוואָרן קלאָר, אַז אַלע מלאָכים, שׂרפֿים און שליחים זענען גאָרנישט פֿאַר זיך, בלויז אָפּשפּיגלונגען פֿונעם באַשעפֿער. „אַני ולא אַחר‟ – אַריבערגייענדיק דעם צעשפּאָלטענעם ים, האָבן די בני־ישׂראל דאָס משׂיג געווען און ממש דערזען מיט זייערע אייגענע אויגן.

בײַ דער קריעת־ים־סוף האָט זיך אַנטפּלעקט גאָר אַ הויכע מדרגה פֿון געטלעכקייט – עתּיק־יומין. אין פֿאַרגלײַך מיט אַזאַ מדרגה, קאָן דאָס געוויינטלעכע „פּנים‟ פֿון הקדוש־ברוך־הוא פֿאַררעכנט ווערן ווי אַ מין מלאך. און פֿאַרקערט: ווען אַ מלאך האָט געוויזן משה רבינו זײַן צורה מיטן קשר פֿון תּפֿילין, האָט זיך דערבײַ אַנטפּלעקט דער אייבערשטער אַליין. ווען מיר טוען אַ מיצווה און האָבן דעם רבונו־של־עולם אין זינען, שאַפֿן מיר אַן אייגענע פּערזענלעכע וויזיע פֿון געטלעכקייט. משה רבינו האָט דערזען, ווי אַזוי די מיצוות, וואָס ער האָט מקיים געווען, האָבן זיך אָפּגעשלאָגן אינעם „שפּיגל‟ פֿונעם געטלעכן אין־סוף.

אינעם „שפּיגל‟ פֿון די באַגרענעצטע מענטשלעכע השׂגות דערזעען מיר בלויז „יענע זײַט‟ פֿון אונדזער אייגענער עבודה, אונדזער אייגענע „מלאָכים‟. דאָס באַהאַלטענע „פּנים‟ אויף יענער זײַט פֿונעם „שפּיגל‟ בלײַבט אומצוטריטלעך. פֿונדעסטוועגן, קאָנעו אונדזערע סוביעקטיווע השׂגות זײַן אמתדיק און אויטענטיש. אַדרבה, אויב מיר געפֿינען אויבן אַן ענלעכקייט צו אונדזער מענטשלעך פּנים, מיינס עס, אַז מיר זענען אַליין אַנטפּלעקונגען פֿונעם באַשעפֿער. כּבֿיכול, געפֿינט דער רבונו־של־עולם זײַן אייגן פּנים און אונדזער שטרעבן אים צו דערגרייכן.

די חז״ל וואָרענען אין דער גמרא־מסכתּא „חגיגה‟, אַז ווען עמעצער דערגרייכט אַ געוויסע גאָר הויכע השׂגה פֿון רוחניות, טאָר מער נישט זאָגן „מים־מים‟ - „וואַסער־וואַסער‟. אין די ליובאַוויטשער ספֿרים ווערט פּרטימדיק באַטראַכט דער באַדײַט פֿון דער דאָזיקער וואָרענונג. ווען מיר קוקן אַרײַן אין אַ וואַסער־קוואַל, דערזען מיר אונדזער אייגענע צורה. אין דער זעלבער צײַט, בלײַבט עס וואַסער, אַדרבה, די חז״ל וואָרענען אונדז, אַז מע טאָר נישט צעטיילן דעם „ים‟ פֿונעם געטלעכן אין־ׁסוף און אונדזער אָפּשפּיגלונג דערין. ס׳איז נישטאָ קיין טאָפּלטן „וואַסער־וואַסער‟; נאָך אונדזער פּערזענלעכן אַרײַנקוקן בלײַבט דער געטלעכער „ים‟ דער זעלבער.

די קריעת־ים־סוף סימבאָליזירט אונדזער פּערזענלעכן שווערן וועג פֿונעם רוחניותדיקן מיצרים צום געטלעכן ליכט. ווען אונדז גיט זיך אײַן אַרויסצוקריכן און אַרײַנצושפּאַצירן אינעם ים פֿון רוחניות, מוז מיר געדענקען, אַז דער באַשעפֿער אַליין פֿירט אונדז אויפֿן וועג; אַלע שליחים און מלאָכים זענען בלויז רעלאַטיווע און צײַטווײַליקע אָפּשפּיגלונגען. פֿון דער צווייטער זײַט, טאָרן מיר נישט טראַכטן, אַז מיר זעען שוין דאָס אמתע פּנים פֿונעם באַשעפֿער. אויף אונדזער וועג איבערן „ים‟ מוזן מיר אויך געדענקען, אַז הגם די באַגרענעצטע השׂגות זענען בלויז בלייכע אָפּשפּיגלונגען פֿון רוחניות, זענען זיי פֿאָרט מסוגל צו אַנטפּלעקן אַפֿילו בײַ אַ גאַנץ פּשוטן ערנסטן מענטש, אין אַ געוויסער מאָס, דעם געטלעכן אמת.