פֿינעף זאַכן וואָס ישׁראלים זאָגן וועגן ייִדיש

Five Things Israelis Say About Yiddish

Yehuda Blum

פֿון דניאל גלאַי

Published August 20, 2017, issue of August 25, 2017.

עטלעכע שאַבלאָנישע אויסדרוקן כּלפּי ייִדיש זענען שטאַרק פֿאַרשפּרייט און אײַנגעוואָרצלט אין דער ישׂראל־געזעלשאַפֿט. ס’לוינט זיך זיי אַנאַליזירן אין טיפֿן. אויבנאויפֿיק זעט עס אויס אידיליש אין פֿאַרגלײַך מיט אַנדערע תּקופֿות, דאָך איז עס ווײַט פֿון באַפֿרידיקן די ליבהאָבער פֿון מאַמע־לשון.

„אויף ייִדיש קלינגט עס בעסער‟: ווען מע באַרירט דרך־אַגבֿדיק די פֿראַגע פֿון ייִדיש אין טאָגטעגלעכע שמועסן, צײַטונגען און אויף דער טעלעוויזיע, הערט מען אָפֿט אָט דעם אויסגעדראָשענעם, שאַבלאָנישן אויסדרוק. אויב אין אויסלאַנד דערציילט מען אַ ייִדיש, זאַפֿטיקן וויץ אויף דער לאַנדשפּראַך, גיט מען אָפֿט צו: „אויף ייִדיש קלינגט עס בעסער‟. זיך אַרײַנטראַכטן אָבער צי עס איז טאַקע אזוי, פֿאַר וואָס און פֿאַר ווען, נעמט זיך קיינער ניט די טירחה. אַ שאָד, ווײַל אויב מ’וואָלט זיך אַ קאַפּיטשקע מער פֿאַרטיפֿט אין פֿאַרגלײַכן די אינטאָנאַציעס פֿון ביידע שפּראַכן, וואָלט מען כאָטש אַנטפּלעקט זייערע אייגנאַרטיקייטן און געקענט דערגיין ווי אַזוי ייִדיש קלינגט בעסער. ס’לוינט זיך אַזוינס צו טאָן.

„דער שפּראַכן־קאַמף העברעיִש־ייִדיש איז געקומען צו אַ סוף. עברית האָט געזיגט‟: מיט אַנדערע ווערטער מען קאָן זיך איצט דערלויבן צו זײַן באַרעמהאַרציק כּלפּי ייִדיש. אַזאַ אויסדרוק הערט מען פֿון כּל־מיני מענטשן, סײַ פֿון נעאָ־ייִדישיסטן, סײַ פֿון אַזעלכע וועלכע פֿילטרירן פֿון דער ווײַטנס מיט מאַמע־לשון, סײַ פֿון אַזעלכע וועלכע זענען באַהאַלטענע שׂונאי־ייִדיש, אָבער צוליב דער פּאָליטישער קאָרעקטקייט פֿילן זיי זיך געצוווּנגען עפּעס אַרויסצוזאָגן, בעיקר, ווען מע הערט עפּעס פּאָזיטיווס אַרום ייִדיש.

וויל איך זאָגן, אַז אָך און וויי אויף אַזאַ זיג פֿון העברעיִש איבער ייִדיש. פֿון דעם שפּראַכנקאַמף איז העברעיִש ניט רײַכער געוואָרן און ייִדיש האָט מען טאַקע שטערבלעך פֿאַרוווּנדיקט. ווער ס’באַנוצט זיך מיט אָט דעם שאַבלאָן מיינט פֿאַקטיש צו באַטאָנען, אַז ס’איז געוווּנטשן, אַז ייִדיש זאָל בלײַבן אין אַ פֿאַרצוימטן רעזערוווּאַר און ניט מער. כ’דערמאָן זיך דאָ די רעאַקציע פֿון אַ באַליבטן שליח אין אַרגענטינע, אליהו דניאל, אַ געבוירענער אין בולגאַריע מיט אַ לאַדינאָ־טראַדיציע . ווען כ’האָב אים באַזוכט אין די 1980ער יאָרן אין זײַן קיבוץ מַעַבַרוֹת און פֿול מיט התלהבֿות אים דערציילט וועגן מײַן ייִדיש־טעטיקייט, האָט ער אַ ביסל אומרויִק רעאַגירט:

„יאָ, ס’איז גוט, אָבער ניט צו פֿיל…”

אַ גאַנץ ענלעכע רעאַקציע איז געקומען פֿונעם באַקאַנטן עסקן יצחק קאָרן ז״ל. ווען ער האָט געזען אַז אַרום דעם וועלטראַט פֿאַר ייִדישער קולטור שאַפֿט זיך עפּעס אַ קערנדל פֿון ייִנגערע ייִדיש־אַקטיוויסטן, איז ער אויך, פֿאַרשטענדלעך, ווי אַנדערע וועטעראַנען געווען איבערגליקלעך אָבער ער האָט, אָנווײַזנדיק מיט זײַן האַנט מיך געראַטן:

„פּאַוואָלינקע… ניטאָ פֿאַר וואָס צו לויפֿן…‟