ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published August 29, 2017, issue of August 25, 2017.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

נײַער חסידישער צענטער אין רידאָמסק

ראָדעם איז אַ שטאָט, און רידאָמסק איז אַ קליינע שטאָט. ראָדעם איז באַקאַנט אין די חסידישע קרײַזן צוליב דעם ראָדעמסקער צדיק, ר׳ שלמה חנוך הכּהן ראַבינאָוויטש, דער מחבר פון „תּפֿארת שלמה”. די דײַטשן האָבן געפּײַניקט און נאָך דעם דערשאָסן דעם ראָדעמסקער צדיק אין דער וואַרשעווער געטאָ, דעם ערשטן אויגוסט 1942.

איצט, 75 יאָר שפּעטער, האָט אַ גרופּע חסידים געעפֿנט אַ חסידישן צענטער אין רידאָמסק. אויפֿן חנוכּת־הבית, וואָס איז פֿאָרגעקומען דעם נײַנטן אויגוסט, איז אויך בײַגעווען דער רידאָמסקער בירגערמײַסטער, יאַראָסלאַוו פֿערענץ.

דער פּלאַן איז ממשיך צו זײַן מיט דער אַרבעט און בויען אַ מיקווה, אַ שול און אַ האָטעל פֿאַר פֿופֿציק געסט.

פֿילמען פֿון רעזשיסאָר אַלעקסאַנדער פֿאָרד בײַם „באַשעוויס זינגער פֿעסטיוואַל‟

סוף אויגוסט איז אויך דער אָנהייב פֿונעם „באַשעוויס זינגער־פֿעסטיוואַל‟ אין וואַרשע. שוין פֿערצן יאָר וואָס וואַרשע פֿײַערט ייִדיש און ייִדישע קולטור מיט דעם פֿעסטיוואַל.

די פּראָגראַם איז געוואַלדיק גרויס. במילא קענען מיר דאָ דערמאָנען נאָר אַ פּאָר ראָזשינקעס.

אין קינאָ „אילוזיאָן”, למשל, קען מען זען די פֿילמען פֿון אַלעקסאַנדער פֿאָרד. פֿאָרד האָט אייגנטלעך געהייסן משה ליפֿשיץ. אסתּר רחל קאַמינסקאַ איז געווען די מאַמע פֿונעם ייִדישן טעאַטער. יש אומרים אַז פֿאָרד איז געווען דער טאַטע פֿונעם פּוילישן פֿילם. קינד און קייט אין פּוילן קענען זײַן קלאַסישן פֿילם „די קרייצריטער” לויטן ראָמאַן פֿון הענריק סינקעוויטש מיטן זעלבן טיטל, וואָס באַשרײַבט די מלחמה און דעם נצחון פֿון די פּאָליאַקן קעגן די דײַטשן אין יאָר 1410 אין גרונוואַלד.

פֿאַרשטייט זיך, אַז ווייניקער מענטשן אין פּוילן ווייסן אַז פֿאָרד האָט אויך געמאַכט אַ ייִדיש־רעדנדיקן פֿילם, „מיר קומען אָן”, וואָס באַשרײַבט אויף אַן אידיליש־אידעאָלאָגישן אופֿן די פֿאַרמלחמהדיקע „מעדעם־סאַנאַטאָריע”, אָנגעפֿירט פֿונעם ייִדישן אַרבעטער־בונד.

ווי אַ סך ייִדן וואָס האָבן געאַרבעט פֿאַר פֿרעמדע קולטורן איז פֿאָרדס גורל געווען אַ טראַגישער. בשעת דער אַנטיסעמיטישער קאַמפּאַניע אין יאָר 1968 איז פֿאָרד געוואָרן פּערסאָנאַ נאָן גראַטאַ אין פּוילן.

זײַן טראַגעדיע איז געווען נאָך גרעסער ווײַל אָן דער פּוילישער סבֿיבֿה האָט ער נישט געקאָנט געפֿינען קיין קינסטלערישן קיום. אין יאָר 1980 איז ער באַגאַנגען זעלבסטמאָרד אין אַ האָטעל אין פֿלאָרידע.

פֿאַר אַנדערע קרבנות פֿון דער מלוכישער אַנטיסעמיטישער קאַמפּאַניע איז דאָס יאָר 1968 געווען, אויף אַ פּאַראַדאָקסאַלן אופֿן, אַ גליקלעכער אומגליקפֿאַל. דאָ גייט אַ רייד וועגן יונגע ייִדן וואָס פּוילן האָט דעמאָלט ארויסגעוואָרפֿן פֿון די גימנאַזיעס און אוניווערסיטעטן און וואָס האָבן באַקומען אַ פּאָליטישן אַזיל אין שוועדן.

זיי זענען נאָך געווען יונג גענוג כּדי אָנצוהייבן פֿון דאָס נײַ, זיך געלערנט די שוועדישע שפּראַך און זיך אַקלימאַטיזירט אין דער טאָלעראַנטער שוועדישער קולטור. אַ סך פֿון זיי זענען געוואָרן, ווי מען זאָגט עס אין אַמעריקע a success story.

די פּוילישע אויטאָרין קריסטינאַ נאַשקוואָסקאַ האָט געשריבן אַ בוך וועגן זיי. דאָס בוך הייסט „גלות אין גן־עדן”. אין ראַמען פֿונעם „זינגער פֿעסטיוואַל” קען מען זיך טרעפֿן מיט דער מחברטע און הערן פֿון איר אַליין וועגן איר פֿאָרשאַרבעט.

פֿאַר די וואָס ווילן הערן אַ ייִדיש וואָרט, איז אַזוי: שמוליק עצמון אין איינעם מיט צוויי באַליבטע אַקטיאָרן פֿונעם וואַרשעווער ייִדישן טעאַטער, חיים רײַפֿער און יעזשי וואַלטשאַק, שפּילן שלום־עליכמס „די קליינע מענטשעלעך”. סע גייט אַ רייד וועגן אליהו גאָלדבערגס אַן אַדאַפּטאַציע פֿון עטלעכע שלום־עליכמס טעקסטן.

היות ווי יצחק לייבוש פּרץ פֿלעגט אָנטאָן זײַן פּעלערינע, נעמען אַ שטעקן אין האַנט און גיין שפּאַצירן אינעם זאַקזישן גאָרטן, וועלן אַקטיאָרן פֿונעם ייִדישן טעאַטער זיצן אויף די בענקלעך פֿונעם שיינעם גאָרטן און לייענען פֿאַרן עולם פֿארשיידענע ייִדישע טעקסטן. אויב עס וועט נישט רעגענען, פֿאַרשטייט זיך.