דאָס וויגליד ווי אַן אָפּשפּיגלונג פֿון דער מאַמעס נשמה

The Yiddish Lullaby As Mirror of a Mother's Inner Life

Yehuda Blum

פֿון מיכאל לײַנוואַנד

Published September 01, 2017, issue of August 25, 2017.

(די 7 טע זײַט פֿון 9)

ס׳בײַט זיך אויך דער מיטבאַלייטנדיקער פּײזאַזש — אָנשטאָט דעם חרובֿן שטעטל מיט אַן אײַנגעפֿאַלן שטיבל מיט שפּינוועבס אויפֿן בוידעם צי מיט אַ קעלער פֿאַר אַ וווינונג, וווּ ס׳רינט פֿון די ווענט און די פֿײַכטקייט עסט זיך אײַן אין די גלידער, באַווײַזן זיך די הויכע בערג, די שטאָלצע בירע־טײַך, די שיינע אַמורער ברעגן. און דער טאַטע „שלעפּט זיך” שוין ניט אַרום איבער שטעטלעך און דערפֿער מיט אַ פֿאַרקלעמט האַרץ, זוכנדיק אַ ביסעלע פּרנסה די משפּחה אויסצוהאַלטן.

ס’פֿלעג דײַן טאַטע אויף די וועגן
שלעפּן דאָס געוויין…
אויף אַמורער שיינע ברעגן
בויען מיר אַ היים.

די גלות־שטימונג פֿאַרוואַנדלט זיך אין אַ זיכערקייט אין דעם קומענדיקן טאָג. דעם טרוים וועגן „דער גאָלדענער מדינה” פֿאַרבײַט דאָס בילד פֿון אַ געפֿונענער היים און דער גרייטקייט זי צו פֿאַרטיידיקן ביזן לעצטן טראָפּן בלוט.

פֿאַר דער הײם וועל איך זיך שלאָגן
ביזן לעצטן בלוט.

אין די 1940ער יאָרן באַװײַזט זיך אַ נײַער טיפּ װיגלידער — געטאָ און לאַגער וויגלידער. איינער פֿון די בולטסטע בײַשפּילן איז דאָס ליד פֿון דעם שרײַבער, דיכטער, עסיייִסט און פּעדאַגאָג ישעיהו שפּיגעל — „מאַך צו די אייגעלעך”, וואָס ער האָט אָנגעשריבן זײַנענדיק פֿאַרשפּאַרט אין דער לאָדזשער געטאָ. אויס היים, אויס וויגעלע, אויס האָפֿענונג.

דאָס פּעקל אין דער האַנט,
דאָס הויז אין אַש און בראַנד:
מיר לאָזן זיך, מײַן קינד,
זוכן גליק.

מען האָט אונדז נאַקעט בלויז
פֿאַריאָגט פֿון אונדזער הויז,
אין פֿינצטערניש געטריבן אונדז אין פֿעלד,
און שטורעם, האָגל, ווינט
האָט אונדז באַגלײט, מײַן קינד,
באַגלײט אונדז אינעם אָפּגרונט פֿון דער וועלט.

די מאַמע מיטן קינד שטייען פֿאַרצווייפֿלט אין מיטן דער נאַכט פֿון דער מענטשלעכקייט און, כאָטש זיי „ווייסן ניט וווּהין עס פֿירט דער וועג”, דער אַדרעס איז באַשטימט — דאָס איז „דער אָפּגרונט פֿון דער וועלט”. דער אינהאַלט איז גאָר ווײַט פֿון זײַן אָפּטימיסטיש. נאָר ס’איז אונדז דאָך באַװוּסט, אַז גאַנץ אָפֿט איז דער ניגון ניט מסכּים מיטן טעקסט און וויל האָבן זײַן אייגענע דעה. געוויינטלעך „באַרויִקט” ער דעם הימל־רײַסנדיקן טעקסט. אין דעם געגעבענעם פֿאַל גיט די מוזיק צו מוט דער סיטואַציע פֿון אַן אַהין־בילעט. די מעלאָדיע פֿונעם וויגליד, געשאַפֿן פֿון אַ באַקאַנטן קאָמפּאָזיטאָר פֿון ייִדישן טעאַטער פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה — דוד בייגעלמאַן (אומגעבראַכט אין טרעבלינקע אין יאָר 1944), שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ מאַרש — אַ מין טרויער־רעוואָלוציע־מאַרש, וואָס אי ער פֿירט אינעם לעצטן וועג, אי ער רופֿט צו ווידערשטאַנד.

און ווידער אַ מאָל באַװײַזט זיך אין די וויגלידער דער מאָטיוו פֿונעם „ניט־דאָיִקן” טאַטן. דער טאַטע איז ניטאָ, ער איז ניטאָ בכלל, ס׳הייסט, ער איז ניטאָ צווישן די לעבעדיקע.

ווייסט נישט, טײַערס, ווײסט נישט, קרױן,
דו ביסט איצט אַ יתום שוין;
פֿון דעם “לאַגער” אין אַ נאַכט
האָט מען פֿאָטער טויט געבראַכט…