אַז ס׳לעבן איז קאָמפּליצירט, מוז דער פֿאָרווערטס אױך אַזױ זײַן

Since Life Is Complicated, the Forverts Should Be, Too

Yehuda Blum

פֿון שלום בערגער

Published November 16, 2017.

איך האָב לעצטנס איבערגעלייענט דעם עדיטאָריאַל פֿון מײַן רעדאַקטאָרשע שׂרה־רחל שעכטער, „וואָס וויל דער פֿאָרווערטס‟?, װוּ זי שרײַבט אַז אין די דאָזיקע שטורמישע צײַטן פֿול מיט פּאָליטישן, מאָראַלישן, און עקאָנאָמישן קריזיס — און װאָס נישט? — איז דער בעסטער אָפּרוף מצד איר צײַטשריפֿט — נישט צו שרײַבן װעגן דעם בכלל.

באמת. שעכטער דערציילט װי די רעדאַקציע איז זיך צונױפֿגעקומען נאָך די פּרעזידענטישע װאַלן אין נאָוועמבער 2016, יענעם פֿינצטערן נצחון פֿון די טראָמפּישע כּוחות, און זיך געפֿרעגט, צי זאָלן מיר שרײַבן װעגן די סיבות פֿון דעם אומגעריכטן געשעעניש?

ענטפֿערט שעכטער, אַז נײן. דװקא נישט. זאָל מען נישט שרײַבן װעגן דעם אָנגעשטרענגטן היסטאָרישן מאָמענט, נאָר אַרױפֿשטעלן פֿאַרװײַלערישע װידעאָס. והא־ראיה, אײנער אַזאַ װידעאָ האָט צוגעצױגן אַ מחנה „לײַקס“ און האָט זיך אָנגעכאַפּט װי פֿײַער.

מיטן גרעסטן דרך־ארץ צו דער רעדאַקטאָרשע, װאָס טראָגט אַ שװער אַחריות, מוז איך קלאָר אױסדריקן די מײנונג אַז זי פֿאַרמישט קאַשע מיט באָרשט. אָדער — בעסער געזאָגט — זי דערלאַנגט באָרשט, און זאָגט דעם עולם, ס׳איז לאַטקעס.

װאָס בין איך אױסן? שעכטער איז גערעכט װען זי שרײַבט, אַז די שליחות פֿון פֿאָרװערטס באַשטײט פֿון שאַפֿן אַ קהילה צװישן ליבהאָבערס פֿון דער ייִדישער שפּראַך און קולטור. װי אַ נישט־חרדישע צײַטשריפֿט מוז דער פֿאָרװערטס ביז אַ געװיסער מאָס פּרוּװן איבערװאַרפֿן אַ בריק צװישן פֿאַרשײדענע סעקטאָרן — חסידים און װעלטלעכע, ייִדן און נישט־ייִדן.

אָבער נאָר ביז אַ געװיסער מאָס. װײַל דער פֿאָרװערטס, היסטאָריש און הײַנט צו טאָג, איז נישט קיין חרדישע צײַטונג, ס׳איז אַ װעלטלעכע אױסגאַבע װאָס איז געגרינדעט געװאָרן צו דינען זשורנאַליסטישע צילן. די אַרבעט פֿון אַ צײַטונג איז נישט נאָר „איבערצוגעבן די נײַעס,“ נאָר אױסצופֿאָרשן פֿראַגעס װאָס זײַנען װיכטיק, אַפֿילו ברענענדיקע און אָנגעװײטיקטע, פֿאַר די לײענערס.

הײסט עס, די ייִדישע קולטור איז נישט נאָר פֿאַרװײַלונג. װען מיר װאָלטן באַגרענעצט אונדזער צײַטשריפֿט בלױז אױף „טענצע און געזענגע“ (װי עס פֿלעגט זיך אָפֿט מאָל אױסדריקן שיקל פֿישמאַן ע״ה) װאָלטן מיר אָפּגעהאַקט די פֿליגל פֿון אונדזער לעבעדיקער טראַדיציע און הײַנטיקער שאַפֿערישקײט. נישט נאָר מיט שׂימחה פֿאַרנעמט זיך די קולטור, נאָר מיט אַלץ װאָס האָט צו טאָן מיט לעבן און טױט, פֿרײדן און לײדן.

די װעלט פֿון ייִדיש־רעדערס באַשטײט נישט נאָר פֿון די אַלע װאָס האָבן ליב אַ געשמאַקן רעצעפּט אָדער אַ לעאָנאַרד כּהן ליד, כאָטש די זאַכן זײַנען װיכטיק. פֿאַראַן פֿראַגעס װאָס נאָר דער פֿאָרװערטס איז בכּוח און פֿרײַ צו ענטפֿערן אױף זײ. פֿאַר װאָס איז די חסידישע געזעלשאַפֿט נישט גרײט ריכטיק צו דערציִען זײַנע קינדער? פֿאַר װאָס קען די מאָדערנע ייִדישע קהילה זיך נישט ספּראַװען מיט די טעותן פֿון דער ישׂראלדיקע רעגירונג און אירע עוולות קעגן די פּאַלעסטינער? פֿאַר װאָס פֿאַרדינען די אָנפֿירערס פֿון די פֿירנדיקע ייִדישע אָרגאַניזאַציעס, סײַ מאָדערנע סײַ חרדישע, אַזױ פֿיל געלט, און בײַ װעמען קען מען בעטן אַ דין־וחשבון? װאָס איז טאַקע די צוקונפֿט פֿון דער ייִדישער קהילה, סײַ פֿרומע סײַ פֿרומע, אין די פֿאַראײניקטע שטאַטן?

דאָס זײַנען פֿראַגעס װאָס די אוצרות פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור און קולטור, און הײַנטיקע קולטור־טוערס אין בײדע סעקטאָרן, קענען העלפֿן אונדז ענטפֿערן. דאָס זײַנען שװערע פֿראַגעס, אַ מאָל פּײַנלעכע. ערנצטע פּרוּװן אױף אַן ענטפֿער װעלן מסתּמא נישט צוציִען קײן מאַסן „לײַקס“, נאָר מע קען נישט טאַנצן אױף אַלע חתונות און מע קען נישט אַלע מאָל זײַן פּאָפּולער.

דאָס באַהאַלטן זיך פֿון די קריזיסן אױף דער ייִדישער גאַס װאָלט געװען אַ שאָד. חסידים קוקן צום פֿאָרװערטס װי צו אַ פֿאָרום װאָס באַהאַנדלט װיכטיקע פֿראַגעס װאָס װערן נישט אַרומגערעדט אין זײערע צײַטשריפֿטן (חוץ דעם „װעקער“, װאָס איז אױך נישט אין גאַנצן פֿרײַ). װעלטלעכע ייִדן דאַרפֿן אױך אַן אױסגאַבע װוּ װיכטיקע פֿראַגעס װערן דיסקוטירט וואָס שייך אונדזער קולטור־ירושה, אָן דער רעפֿלעקסיװער הױפּט־שטראָמיקײט פֿון די אַנגלאָ־ייִדישע־פּובליקאַציעס.

איך זאָג נישט אַז די צײַטונג מוז װערן אַן ערצטע אידעאָלאָגישע אױסגאַבע. כּדי צו זײַן פֿאַרשידנאַרטיק און אינטערעסאַנט, מוז מען װײַטער האַלטן דעם בילאַנץ װאָס באָריס סאַנדלער, און איצט שעכטער, האָבן מצליח געװען אַװעקצושטעלן — אַן אָרט װוּ פֿרום און פֿרײַ קענען זיך אױסבײַטן מיט פֿאַרשײדענע מײנונגען אױף אײן שפּראַך. אַזאַ אױסטױש מוז אָבער זײַן טאַקע פֿרײַ. מע טאָר נישט אױסמײַדן געװיסע טעמעס (טראָמפּ, ישׂראל, געלט, רעליגיע…) באשר זײ מאַכן די לײענערס אומבאַקװעם.

טאָמער האָט איר נישט געװוּסט מוז איך דאָ איבערגעבן די לעצטע נײַעס: דאָס לעבן קען זײַן אומבאַװקעם. ס׳איז פֿול מיט אומגליק און פּײַן, אַנטױשונג און פּחד. אָך און װײ צו אַזאַ קולטור װאָס טױג נאָר אױף „העפּי“־װידעאָס און איבערזעצונגען און פּאָפּולערע שלאַגערס. באָרשט און קאַשע דאַרף מען דערלאַנגען אין אײנעם, זיס און זױער, שבתדיקן כּיבוד און װאָכעדיק ברױט.

איך בין כּמעט װי זיכער אַז די רעדאַקטאָרשע איז מיט מיר נישט מסכּים און װעט נישט בײַטן איר צוגאַנג (איר „אַגענדע“) נאָכן לײענען מײַנע פּאָר װערטער. אַ פֿאָרשלאָג װיל איך אָבער יאָ מאַכן. לאָמיר אױספֿרעגן די לײענערשאַפֿט יעדע פּאָר װאָכן װאָסער טעמע שטערט זײ צום מערסטנס, און לאָמיר זיך באַמיִען עפּעס אָנצושרײַבן װאָס זאָל עפּעס צוגעבן צו אונדזער פֿאַרשטאַנד. לאָמיר זיך אױפֿפֿירן כּאילו אונדזער קולטור און שפּראַך פֿאַרמאָגן עפּעס װערט סײַ אױף די לײַכטע מאָמענטן פֿון לעבן, סײַ אױף די שװערע. נו?