איז דען עמלק נישט געשאַפֿן בצלם־אלוקים?

Isn't Amalek Also Created in God's Image?

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published February 22, 2018.

די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אָן מיט דעם אייבערשטנס אָנזאָג צו נעמען דעם ריינעם איילבערט־אייל און אָנצינדן דערמיט דאָס אייביקע ליכט — „נר־תּמיד‟ — אינעם משכּן. יעדן טאָג האָבן אַהרן הכּהן מיט זײַנע קינדער געדאַרפֿט צוגרייטן די מנורה, זי זאָל ברענען אַ גאַנצע נאַכט.

ווײַטער ווערט דערקלערט אין אונדזער סדרה, וואָס פֿאַר אַ מלבושים די כּהנים האָבן געזאָלט טראָגן בעת זייער עבֿודה אינעם מישכּן. אַ פּשוטער כּהן האָט געטראָגן פֿיר מלבושים: דעם כּתונת, אַבֿנט, מכנסיים און מצנפֿת — אַ לאַנג העמד, אַ גאַרטל, הויזן און אַ הוט, וואָס האָט אויסגעזען ווי אַ מין טורבאַן. דעם גאַרטל האָט מען געמאַכט פֿון קאָליריקע וואָלענע פֿעדעם אויסגעמישט מיט לײַוונט; אַלע אַנדערע בגדים זענען באַשטאַנען פֿון ווײַסן פֿלאַקס.

אַחוץ די דאָזיקע פֿיר מלבושים, האָט דער כּהן־גדול בעת זײַן עבֿודה געטראָגן נאָך צוויי ספּעציעלע באַקליידונגען, דעם אפֿוד און דעם מעיל, ווי אויך דעם ציץ — אַ גאָלדענע פּלאַטע אויפֿן שטערן, און דעם חושן — אַ פֿיר־עקיקן בגד אויף דער ברוסט, באַצירט מיט צוועלף אַדלשטיינער. יעדער שטיין האָט רעפּרעזענטירט איינעם פֿון די שבֿטים.

ווי ס׳איז באַקאַנט, האָט דער אייבערשטער געשאַפֿן דעם מענטש בצלם־אלוקים — אין זײַן אייגענעם געשטאַלט. הגם דער רבונו־של־עולם אַליין, אין זײַן אומבאַגרײַפֿלעכן עצם, קאָן נישט פֿאַרגליכן ווערן צו אַ מענטש, זענען די מענטשלעכע נשמה און גוף די בעסטע כּלים פֿאַר געטלעכע אַנטפּלעקונגען. דער כּהן־גדול האָט געדאַרפֿט דינען אָנגעטאָן אין אַכט בגדי־כּהונה, כּדי אָפּצוגעבן דעם געהעריקן כּבֿוד סײַ דעם רבונו־של־עולם אַליין, סײַ דעם באַהאַלטענעם געטלעכן געשטאַלט אינעם מענטש. יעדער טייל פֿון די פֿיר געוויינטלעכע בגדי־כּהונה, וואָס זענען מרמז אויף די פֿיר אותיות פֿונעם הייליקן שם־השם, ווײַזט, אַז פֿונעם קאָפּ ביז די פֿיס קאָן דער מענטשלעכער גוף דינען ווי אַ קאַנאַל פֿאַרן געטלעכן ליכט.

אין אַ געוויסער מאָס פֿירן די געוויינטלעכע בגדים, ווי אויך די כּוונות־המיקווה, הײַנט אויס אַן ענלעכע פֿונקציע. ווען מע טובֿלט זיך אין דער מיקווה, איז דער קאָפּ מרמז אויפֿן אות „יוד‟, די הענט — אויף די צוויי אותיות „הא‟ פֿונעם אייבערשטנס נאָמען, און דער גאַנצער גוף – אויפֿן אות „וואָוו‟. אַ שיין שבתדיק קלייד פֿון אַ פֿרוי קאָן אויך מכּוון זײַן, ממש ווי די מלבושים פֿון די כּהנים אינעם בית־המיקדש, אויף איר הויכן רוחניותדיקן שורש.

אין די קבלה־ספֿרים טרעפֿן זיך גאַנץ פּרטימדיקע כּוונות פֿון „תּשמיש־המיטה‟, די אינטימע באַציִונגען פֿונעם פּאָרפֿאָלק אינעם בעט, וואָס אַסאָציִיִרט דעם מענטשלעכן גוף מיטן הייליקן שם־השם, אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים אויך פֿאַרבונדן מיטן די כּוונות פֿונעם קידוש פֿרײַטיק צו נאַכט. די פֿינף פֿינגער פֿון דער רעכטער האַנט, וואָס האַלטן דעם בעכער בײַם קידוש, סימבאָליזירן דעם ייִחוד פֿון דער שכינה־הקדושה מיטן הקדוש־ברוך־הוא. פּשוט געזאָגט, העלפֿט אונדז דער עונג־שבת צו פֿאַרשטיין, אַז ווען מיר דערשפּירן אַ פֿאַרגעניגן בײַם מקיים זײַן די מיצוות, באַהאַלט זיך דערין דער רבונו־של־עולם אַליין.

דער נאָמען פֿון דער פּרשה, „תּצוה‟, איז פֿאַרבונדן מיטן וואָרט „מיצווה‟. שפּעטער וועלן מיר לייענען אַן אַנדער סדרה, „צו‟, וווּ עס גייט אויך אַ רייד וועגן דער עבֿודת־הכּהנים אינעם מישכּן. ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז די פּרשה „צו‟ הייבט זיך אָן מיט אַן ענלעכן ענין: די תּורה זאָגט אונדז אָן, אַז דאָס פֿײַער אינעם בית־המיקדש מוז שטענדיק ברענען; מע טאָר נישט פֿאַרלעשן די ברענענדיקע קוילן אויפֿן מזבח, און מע מוז אונטערהאַלטן דאָס פֿײַער.

דער סודילקעווער רבי, אַן אייניקל פֿונעם הייליקן בעל־שם־טובֿ, און אַנדערע גרויסע חסידישע צדיקים דערקלערט, אַז דאָס וואָרט „מיצווה‟ ווערט אַסאָציִיִרט מיטן וואָרט „צוותּא‟ — „צוזאַמען‟ אָדער „צונויפֿגעבונדן‟. להיפּוך צו דער פֿאַרשפּרייטער דעה, זענען די מיצוות נישט בלויז טעכנישע באַפֿעלן פֿונעם אייבערשטן, נאָר לעבעדיקע מיטלען, וואָס דערמעגלעכן צו פֿאַרוואַנדלען אונדזער גוף אין אַ כּלי פֿאַרן געטלעכן פֿײַער פֿון שכינה־אַנטפּלעקונגען. אין פֿאַרגלײַך מיט די בהמות, וואָס מע האָט מקריבֿ געווען אינעם בית־המיקדש, קאָן דער מענטש אויסהאַלטן דאָס פֿײַער פֿון דער געטלעכער אַנטפּלעקונג אין זיך.

אַדרבה, ווי געזאָגט, זענען נישט בלויז די הויכע עבֿודות, וואָס די כּהנים האָבן אַמאָל אויסגעפֿירט אינעם בית־המיקדש, נאָר געוויינטלעכע טאָג־טעגלעכע מיצוות און אַפֿילו דער שבתדיקער עונג מסוגל צו אַנטפּלעקן די רוחניותדיקע וועלטן.

דעם הײַנטיקן שבת, אין שײַכות צום קומענדיקן יום־טובֿ פּורים, לייענען מיר אַ ספּעציעלן מפֿטיר — די פּרשתּ־זכור. דאָס אין דער איינציקער פֿאַל, ווען יעדער ייִד מוז אויסהערן די קריאת־התּורה. הגם ס׳איז וויכטיק צו דאַוונען, ווען ס׳איז מעגלעך, מיט אַ מנין, האָבן אַ סך אַמאָליקע חסידים אין מיזרח־אייראָפּע, אַרײַנגערעכנט באַרימטע גרויסע צדיקים, געוווינט אין קליינע דערפֿער, וווּ עס זענען נישט געווען קיין שילן אָדער בכלל קיין אַנדערע ייִדן. יעדעס יאָר וואָלטן זיי געפֿאָרן מיט אַ פֿערד־און־וואָגן אין אַ ייִדיש שטעטל, כּדי אויסצוהערן די פּרשת־זכור.

אין דער אמתן, לייענט מען פּורים בײַטאָג די זעלבע פּרשה. אויב עמעצער געפֿינט זיך אין אַ סיטואַציע, ווען ס׳איז בשום־אופֿן נישט מעגלעך צו קומען דאַוונען דעם שבת־זכור אין אַ שיל, קאָן מען יוצא זײַן פּורים בײַטאָג. אַזוי צי אַזוי, בלײַבט די הײַנטיקע מפֿטיר־פּרשה גאָר וויכטיק.

עמלק איז פּלוצעם, אָן קיין פֿאַרשטענדלעכער סיבה, אָנגעפֿאַלן אויף די ייִדן; די תּורה באַפֿעלט אונדז דאָס דאָזיקע פֿאָלק אין גאַנצן אומצוברענגען. אויפֿן ערשטן בליק, קומט דער דאָזיקער אָנזאָג אין אַ שאַרפֿן קאָנטראַסט מיט דער הײַנטיקער סדרה, וואָס שטרײַכט אונטער די גרויסע ווערט פֿון יעדן מענטש. איז דען עמלק נישט געשאַפֿן בצלם־אלוקים? פֿאַר אַ הײַנטיקן לייענער קאָן די מיצווה פֿון מחית־עמלק, אויסמעקן עמלק, קלינגען זייער צווייפֿלהאַפֿטיק. נישט שוין זשע הייסט אונדז די תּורה, חלילה, דורכצופֿירן אַ גענאָציד קעגן אַ געוויסער גרופּע מענטשן?

בפּשטות, דערקלערט דער רמב״ם, אַז אַן עמלקי קאָן תּשובֿה טאָן; דעמאָלט מוז מען אים באַזאָרגן און מכבד זײַן ווי אַ „כּשרן‟ מענטש. אַ ריי אַנדערע רבנים באַטאָנען, אַז אַזאַ פֿאָלק איז שוין לאַנג נישט בנימצא. מיט עטלעכע יאָר צוריק האָט ד״ר צבֿי מאַרק פֿאַרעפֿנטלעכט צום ערשטן מאָל דעם אָפּגעהיטן טייל פֿון רבי נחמן בראַצלעווערס „מגילת סתּרים‟. ביז לעצטנס האָט מען געמיינט, אַז דער דאָזיקער מיסטעריעזער טעקסט איז פֿאַרשוווּנדן געוואָרן. בהסכּם מיטן אַלגעמיינעם בראַצלעווער געדאַנקען־גאַנג, באַטאָנט רבי נחמן, אַז משיח וועט ברענגען די גאַנצע וועלט צו תּשובֿה דורך פֿרידלעכע מיטלען. לויט די בראַצלעווער חסידים, וועט עמלק, אויב אַזאַ פֿאָלק איז ערגעץ נאָך פֿאַראַן, באַקומען אַ תּיקון און „צעשטערט‟ ווערן אויף אַ ווירטועלן אופֿן; ווען אַ מענטש טוט אַן אמתע תּשובֿה, „שטאַרבט‟ אין אים אויס די פֿריִערדיקע זינדיקע פּערזענלעכקייט.

פֿון דער צווייטער זײַט, באַטאָנען די חסידישע ספֿרים, אַז אין יעדן מענטש לעבט אַן אינערלעכער עמלק – אַחוץ גרויסע צדיקים, וועלכע האָבן אים שוין אויסגעהרגעט אין זיך. אַדרבה, דער ענין פֿון מחית־עמלק איז טיף פֿאַרבונדן, אינעם גײַסטיקן זין, מיטן תּוכן פֿון אונדזער פּרשה.

ווי געזאָגט, איז דאָס אינערלעכע פֿײַער גוט, ווען עס ווערט אויסגענוצט ווי אַ מיטל פֿון געטלעכער אַנטפּלעקונג. ווען מיר באַציִען זיך צו עבֿודת־השם מיט גלײַכגילט און קאַלטקייט, פּרוּווט עמלק אונדז אָפּצונאַרן אין אונדזער האַרץ. אין דער זעלבער צײַט, צינדט ער אָן אין אונדזערע נשמות אַ ברען — צו עבֿירות אַנשטאָט מיצוות. ווי טײַער דער מענטש זאָל נישט זײַן אינעם אייבערשטנס אויגן, איז כּדאַי זיך צו דערמאָנען, אַז אונדזער נשמה־פֿײַער טאָר אונדז נישט ברענגען צום רישעותדיקן אומבאַגרענעצטן העדאָניזם. ס׳איז גוט, אַז אונדזער האַרץ קאָן ברענען, ווי די מנורה אינעם מישכּן, און מיר זענען טאַקע די טײַערסטע באַשעפֿענישן אין דער וועלט. פּונקט צוליב דעם דאַרפֿן מיר אָבער באַטראַכטן אונדזערע מעשׂים מיט גרויס אַחריות.