איז עבֿודת־השם אַ נודנע רוטין?

Repetition For God's Sake

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published May 23, 2018.

אין דער הײַנטיקער פּרשה, פּרשת נשׂא — די לעגנסטע אין דער תּורה — פֿאַרנעמען די עלטער־באַגרענעצטע חשבונות פֿון ייִדישע מענער ווידער אַ מערקווירדיק אָרט. אין פֿאַרגלײַך מיט דער פֿאָריקער סדרה, וווּ עס ווערט אָנגעגעבן די דעמאָגראַפֿישע אינפֿאָרמאַציע וועגן די אַנדערע שבֿטים, פֿאָקוסירט זיך הײַנט די תּורה אויפֿן איבערציילן די דערוואַקסענע לוויים פֿון 30 ביז 50 יאָר אַלט.

דערנאָך גייט אַ רייד וועגן צוויי זייער ספּעציפֿישע זאַכן: דער ריטואַל, וואָס האָט דערמעגלעכט צו באַשטימען, ווען דער בית־המיקדש איז געשטאַנען, צי אַ געוויסע פֿאַרדעכטיקטע פֿרוי – אַ סוטה – איז געבליבן געטרײַ איר מאַן, און דער ענין פֿון נזירות. ווײַטער ווערט דערמאָנט אַ מיצווה, וואָס בלײַבט גאַנץ אַקטועל אין אונדזער לעבן: דאָס דוכנען. למשל, דעם פֿאַרגאַנגענעם חג־השבֿועות האָבן די כּהנים אין די שילן געבענטשט דעם עולם.

ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז די עלטסטע אָפּגעהיטע פֿראַגמענטן פֿונעם תּנ״ך – בערך 2,600 יאָר אַלט, לויטן אַנאַליז פֿון די אַרכעאָלאָגן – זענען צוויי קליינע זילבערנע מגילות, וואָס אַנטהאַלטן טיילווײַז דעם טעקסט פֿון ברכּת־כּהנים. זיי זענען אַנטדעקט געוואָרן מיט אַרום 40 יאָר צוריק נישט ווײַט פֿון ירושלים. די פֿאָרשער זענען זיך משער, אַז די דאָזיקע מגילות האָט מען גענוצט ווי אַ סגולה. אַנשטאָט דעם הײַנטיקן ייִדישן אַלף־בית, זענען די ברכות פֿאַרשריבן מיט דער אוראַלטער שריפֿט, פֿאַקטיש אַ וואַריאַנט פֿונעם כּנענישן אַלפֿאַבעט. אין גמרא איז אונדזער אַלף־בית באַקאַנט ווי „כּתבֿ אַשורית‟, און יענע פֿאַרצײַטישע שריפֿט – ווי „כּתבֿ עבֿרי‟. אַ טייל מאָדנע סימבאָלן, וואָס טרעפֿן זיך אין די קמיעות און פֿאַרשיידענע ספֿרים, וואָס האָבן צו טאָן מיט קבלה־מעשׂיות, שטאַמען נאָך אַלץ פֿון יענעם אוראַלטן אַלף־בית, וועלכער איז געווען בײַ ייִדן אין גאַנג פֿאַרן גלות־בבֿל.

באַקומט זיך, אַז דער טעקסט פֿון ברכּת־כּהנים האָט פֿאַרנומען גאָר אַ חשובֿ אָרט בײַ ייִדן פֿון קדמונים אָן. ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז אַחוץ דער נשׂיאת־כּפּיים, ווערן די דאָזיקע ברכה־ווערטער אויך דערמאָנט צוויי מאָל אַ טאָג, שחרית און מנחה, בעת דער הויכער שמונה־עשׂרה. דערצו, זאָגן מיר זיי יעדן טאָג צופֿרי בײַם ברכות־השחר. אין דער סגולה־ליטעראַטור פֿיגורירן די דאָזיקע ווערטער אויך גאַנץ אָפֿט – דירעקט, ווי ראָשי־תּיבֿות, אָדער טראַנספֿאָרמירט אין מיסטעריעזע שמות דורך פֿאַרשיידענע גימטריא־חכמות.

אין זײַן פֿערטן, געהיימען טייל פֿונעם קלאַסישן קבלה־ספֿר „שערי קדושה‟, דערקלערט רבי חיים וויטאַל, אַז אין פּרינציפּ קאָן יעדער מענטש, נישט נאָר אַ כּהן, דורכפֿירן אַ מיסטישע ברכה, אויב מע לייגט צו די פֿינגער ווי בײַם דוכנען, מיט די הענט אָנגעווענדט צו זיך אַליין. ביז לעצטנס האָט דער פֿערטער חלק פֿון „שערי קדושה‟ צירקולירט שטרענג בסוד בלויז צווישן געציילטע יחידים; מיט עטלעכע יאָר צוריק האָט אים פֿאַרעפֿנטלעכט הרבֿ אַמנון גראָס, אַ באַקאַנטער קבלה־ענטוזיאַסט. פֿאַרשטייט זיך, פֿאָדערן אַזעלכע חכמות ספּעציפֿישע טיפֿע כּוונות און טויגן בלויז פֿאַר עכטע מקובלים. פֿון דעסט וועגן, ווײַזט עס, אַז די ווערטער פֿון דער ברכּת־כּהנים קאָן דינען אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים, אַחוץ דעם געוויינטלעכן דוכנען.

אינעם דוכנען שטעקט אַ געוויסער כּמו־מאַטעמאַטישער חן, אַ קלאָרע סיסטעם. ווי אַ מין דרײַעק, באַשטייען די דרײַ פּסוקים פֿון דער ברכה פֿון אַ שטײַגנדיקער צאָל פֿון 3, 5 און 7 ווערטער. זינגענדיק די ווערטער, באַוועגן די כּהנים זייערע הענט לויט אַ געוויסן סדר; בהסכּם, הגם אויף די כּהנים בשעת דעם דוכנען טאָר מען נישט קוקן, נייגט דער עולם די קעפּ. עס שאַפֿט זיך דער אײַנדרוק פֿון אַ טיפֿער האַרמאָניע און סימעטריע. נישט אין אַלע קהילות איז אָבער אָנגענומען אַזאַ מינהג; אין אַ סך שילן שטייט דער עולם שטיל און רוקט זיך בכלל נישט.

נאָך דער ברכּת־כּהנים, דערציילט אונדז די פּרשה וועגן די קרבנות און נדבֿות, וואָס די נשׂיאים פֿון יעדן ייִדישן שבֿט האָבן געבראַכט לכּבֿוד דער חנוכּת־המזבח, כּדי צוצוגרייטן דעם נאָר־וואָס אויפֿגעשטעלטן מישכּן צו דער אַלגעמיינער טאָג־טעגלעכער עבֿודת־הקרבנות. די צערעמאָניע האָט געדויערט 12 טעג; יעדן טאָג האָט דער נשׂיא פֿון אַ געוויסן שבֿט געבראַכט פּונקט די זעלביקע קרבנות: צוויי זילבערנע כּלים פֿון אַ געוויס געוויכט, אָנגעפֿילט מיט דער פֿײַנסטער מעל געמישט מיט איילבערט־אייל; אַ גאָלדענער לעפֿל פֿול מיט קטורת; איין אָקס, איין באַראַן און איין שאָף ייִנגער ווי אַ יאָר פֿאַרן קרבן־עולה; איין באָק פֿאַרן קרבן־חטאת; צוויי אָקסן, פֿינף באַראַנען, פֿינף ציגן און פֿינף שאָף ייִנגער ווי אַ יאָר פֿאַרן זבֿח־השלמים. דעם קרבן־שלמים, בעצם אַ נדבֿה, האָט מען צעטיילט אויף דרײַען: געוויסע אינערלעכע אבֿרים און טיילן פֿון פֿעטס – די אימורים – האָט מען פֿאַרברענט אויפֿן מזבח; די כּהנים האָבן געגעסן דאָס ברוסטפֿלייש און דאָס הינטערשטע רעכטע פֿיסל; דאָס רעשט מעגן עסן די בעלי־בתּים. מע קאָן זיך פֿאָרשטעלן, אַז יעדן טאָג האָבן די נשׂיאים און כּהנים געפּראַוועט אַ גרויסע פֿליישיקע סעודה.

די רשימה פֿון נדבֿות, וואָס די נשׂיאים האָבן געבראַכט במשך פֿון דער חנוכּת־המזבח, פֿאַרנעמט 72 פּסוקים – שיִער נישט אַ העלפֿט פֿון דער פּרשה. צו פֿאַרגלײַכן, באַשטייט די גאָר וויכטיקע פּרשה „יתרו‟, וואָס אַנטהאַלט די עשׂרת־הדבֿרות, פֿון בסך־הכּל 75 פּסוקים, און „וילך‟ – בלויז פֿון 30. צוועלף מאָל ווערן אין דער תּורה איבערגעחזרט פּונקט די זעלבע ווערטער, וואָס באַשרײַבן פּונקט די זעלבע נדבֿות. נישט איין מאָל האָב איך שוין געזען, ווי בײַם לייענען דעם דאָזיקן טייל פֿון אונדזער לאַנגער סדרה הייבן אָן אַ טייל מתפּללים אײַנצודרימלען אין דער שיל. ווער וויל אויסהערן אַ טוץ מאָל די זעלבע רשימה פֿון כּלים און בהמות?

פֿאַרוואָס דאַרף די תּורה איבערחזרן אַזוי לאַנג ממש די זעלביקע פּסוקים? מע וואָלט דאָך געקאָנט זאָגן אין קורצן, אַז יעדער נשׂיא האָט געבראַכט די זעלבע „סטאַנדאַרטע‟ נדבֿה. אין פֿאַרגלײַך מיטן דינאַמישן, לעבעדיקן סדר פֿון דוכנען, וואָס דערפֿרישט די דאַוונער בײַם סוף פֿונעם יום־טובֿדיקן מוסף, קלינגט די איבערחזרונג, אויפֿן ערשטן בליק, גאַנץ נודנע.

הגם די „נשׂיאים‟ שפּילן נישט אַזאַ פּראָמינענטע ראָלע אינעם ייִדישן לעבן, ווי די דוכנען־ווערטער, פֿאַרנעמען זיי פֿאָרט אַ וויכטיק אָרט אין אונדזער לוח. קודם־כּל, לייענט מען דעם דאָזיקן טייל פֿון דער הײַנטיקער פּרשה אין ספֿר־תּורה אויך במשך פֿון די חנוכּה־טעג. צווייטנס, איז אין די חסידישע קהילות פֿאַרשפּרייט דער מינהג צו זאָגן אָט־די פּסוקים פֿונעם 1טן ביזן 12טן טאָג פֿונעם חודש ניסן. אויפֿן 13טן טאָג זאָגן מען די שלוס־פּסוקים וועגן דער חנוכּת־המזבח.

אין אַ טייל קהילות, במשך פֿון די ערשטע ניסן־טעג, נעמט מען אַרויס אַ ספֿר־תּורה נאָכן שחרית צו לייענען דעם „נשׂיא‟ פֿונעם טאָג, אָבער אָן אַ ברכה. יעדן טאָג זאָגט מען אויך אַ ספּעציעלן „יהי רצון‟, בעטנדיק דעם אייבערשטן צו באַלויכטן אונדז מיט די הייליקע אורות פֿונעם דערמאָנטן שבֿט. הגם צען פֿון די שבֿטים זענען פֿאַרשוווּנדן געוואָרן, באַטאָנען די מקובלים, אַז ברוחניות קאָנען אונדזערע נשמות האָבן אַ שײַכות צו פֿאַרשיידענע שבֿטי־ישׂראל. דעריבער זאָגן די לוויים און כּהנים אויך דעם דאָזיקן מיסטישן „יהי רצון‟.

דאָס ווײַזט שוין, אַז בלויז אויבערפֿלעכלעך קלינגען די נשׂיאים־פּסוקים אין אונדזער פּרשה ווי אַ מעכאַנישע איבערחזרונג. די הײַנטיקע פּסיכאָלאָגן האָבן באַשטעטיקט דעם פֿאַקט, פֿון קדמונים אָן באַקאַנט די מקובלים און מיסטיקער אַרום דער וועלט, אַז איבערגעחזרטע ווערטער, ניגונים, ציילונגען, זשעסטן וכּדומה, זענען מסוגל אַרויסצוציִען דעם מענטשלעכן מוח פֿונעם טאָג־טעגלעכן צושטאַנד און אַנטפּלעקן די באַהאַלטענע שיכטן פֿון אומבאַוווּסטזײַן. ברוחניות, העלפֿן אַזעלכע מעדיטאַציע־מעטאָדן זיך צו דערנענטערן צום געטלעכן שורש־נשמה.

מע קאָן דערשפּירן רוחניות נישט בלויז דורך אַזעלכע דינאַמישע און „דערפֿרישנדיקע‟ מיצוות, ווי דאָס דוכנען. די איבערגעחזרטע „ליטאַניע‟ קאָן אויך האָבן אַ שטאַרקן און לעבעדיקן פּסיכאָלאָגיש־גײַסטיקן עפֿעקט. אַנשטאָט צו דרימלען אין שיל, ווען מע לייענט די „נשׂיאים‟, פּרוּווט זיך פֿאָרצושטעלן, אַז איר געפֿינט זיך אינעם מידבר און געהערט צו די דערמאָנטע שבֿטים. באַטראַכט די הײַנטיקע קריאת־התּורה ווי אַ מין מעדיטאַציע.