נאָך צענדליקער היסטאָרישע ייִדישע צײַטונגען צום לייענען אָנלײַן

Dozens of Additional Yiddish Publications Can Now Be Read Online


פֿון דזשאָרדין קוציק

Published June 03, 2018.

כאָטש מע האָט פֿריִער באַשריבן אינעם „פֿאָרווערטס‟ דעם ריזיקן פּראָיעקט צו דיגיטאַליזירן די היסטאָרישע ייִדישע פּרעסע אויף אַלע שפּראַכן, גיבן מיר דאָ אַן איבערזיכט פֿון געוויסע אוצרות, וואָס מע האָט דאָרטן לעצטנס אַרויפֿגעשטעלט. דער פּראָיעקט, וואָס ווערט אָנגעפֿירט פֿונעם „העברעיִשן אוניווערסיטעט‟ בשותּפֿות מיט דער נאָציאָנאַלער ביבליאָטעק פֿון ישׂראל, איז אַחוצן „ייִדישן ביכער־צענטער‟ די גרעסטע זאַמלונג פֿון טעקסטן אויף ייִדיש וואָס מע קען לייענען אָנלײַן.

ביז אַהער האָט מען אַרויפֿגעשטעלט אַרום 300 צײַטונגען און זשורנאַלן פֿון די יאָרן 1783 ביז 2014 אויף ייִדיש, העברעיִש, ענגליש, פֿראַנצייזיש, דײַטש, אונגעריש, דזשודעזמע, ייִדיש־אַראַביש, פּויליש און רוסיש. די צאָל זײַטן וואָס מע קען לייענען אויף דעם פּראָיעקטס וועבזײַט באַטרעפֿט 2.2 מיליאָן. אַחוץ צײַטונגען געווידמעט אַלגעמיינע טעמעס געפֿינט מען זשורנאַלן פֿאַר פֿאַרשידענע מינים בעלי־מלאָכות (שוסטערס, בעלי־בתּים פֿון דירות־הײַזער און אַזוי ווײַטער), קינדער־זשורנאַלן, פּאָליטישע אויסגאַבעס, פּובליקאַציעס געווידמעט ספּאָרט און קינאָ און פֿרומע אויסגאַבעס וועגן תּורה און הלכה.

פֿאַר די וואָס פֿאַראינטערעסירן זיך אין די פֿאַרלויפֿנדיקע ידיעות פֿון אַ וועלט וואָס איז ניטאָ מער, איז כּדאַי אַ קוק צו געבן אויף די שפּאַלטן פֿון די אַמאָליקע צײַטונגען, כּדי צו זען ווי די שרײַבער פֿון כּל־מיני פּאָליטישע שאַטירונגען האָבן באַשריבן די נײַעס. פֿאַר די וואָס ווילן לייענען בעלעטריסטיק, איז כּדאַי אַרײַנצוקוקן סײַ אין די ליטעראַרישע זשורנאַלן, סײַ אין די אַמאָליקע צײַטונגען. פֿאַרגעסט אויך ניט וועגן די רעקלאַמעס — מע קען זיך אויסלערנען אַ סך וועגן דעם לעבן־שטייגער אין פֿאַרשידנאַרטיקע ערטער דורכן זען ווי אַזוי מע האָט רעקלאַמירט אַ געוויסן פּראָדוקט.

ווי אַ מיטאַרבעטער אינעם „פֿאָרווערטס‟ בין איך, פֿאַרשטייט זיך, בחויבֿ איבערצוגעבן די לעצטע ידיעות וועגן דער דיגיטאַליזאַציע פֿון אונדזערע אַלטע נומערן: מע קען שוין לייענען ס׳רובֿ נומערן פֿונעם „פֿאָרווערטס‟ וואָס זענען דערשינען צווישן די יאָרן 1897 ביז 1959.

עס איז דאָ אַ פֿאַרשפּרייטער סטערעאָטיפּ, אַז די ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע האָבן זיך ניט פֿאַראינטערעסירט אין וויסנשאַפֿט און אַז די וויסנשאַפֿטלעכע טערמינאָלאָגיע האָט בכלל ניט עקסיסטירט אויף ייִדיש. מע קען ווײַזן די וואָס גלייבן אין אַזאַ באָבע־מעשׂה עטלעכע פֿון די וויסנשאַפֿטלעכע פּובלקאַציעס וואָס מע קען לייענען אַ דאַנק דער דאָזיקער דיגיטאַליזאַציע־פּראָיעקט.

1) וועגן דער רײַכער געשיכטע פֿון די ווילנער ייִדישע דאָקטוירים און זייער פֿאַראיין, ווי אויך אַן איבערזיכט פֿון זייערע פֿאָרשאַרבעטן וועגן ראַק, טובערקולאָז און נאָך קען מען לייענען אַ ריזיקן יובֿל־נומער פֿונעם זשורנאַל „מעדיצינישע ידיעות‟ מע דאַרף אים אויסקלײַבן אין דער רשימה טיטלען דאָ.

2) דעם וויכטיקסטן מעדיצינישן זשורנאַל אויף ייִדיש, „פֿאָלקס־געזונט‟, רעדאַקטאָר: צמח שאַבאַד געפֿינט זיך אויף דער וועבזײַט פֿון דער ליטווישער מלוכישער ביבליאָטעק. די וואָס פֿאַראינטערעסירן זיך אין דער ייִדישער קינדער־ליטעראַטור קענען געניסן פֿון צוויי פֿון די וויכטיקסטע פֿאַרמלחמדיקע זשורנאַלן פֿאר קינדער, „גריניקע ביימלעך‟, רעדאַקטאָר: ש. באַטאָמסקי און זײַן צווילינג־זשורנאַל פֿאַר עלטערע קינדער „דער חבֿר‟. פֿאַר די ליבהאָבער פֿון קונסט, האָט מען לעצטנס דיגיטאַליזירט אַלע זעקס נומערן פֿונעם באַרימטן בערלינער ייִדיש־שפּראַכיקן זשורנאַל „מילגרוים‟. אויב אײַך ציט צו די ייִדישע ליטעראַטור, דאַרף מען לייענען די אַלטע נומערן פֿון „ליטעראַרישע בלעטער‟, וואָס איז מסתּמא געווען די וויכטיקסטע פּלאַטפֿאָרמע פֿאַר ליטעראַרישער קריטיק וואָס האָט אַמאָל עקסיסטירט אויף ייִדיש (מע דאַרף אויסקלײַבן דעם טיטל פֿון דער רשימה). לייענט אויך דעם זשורנאַל „די וואָג‟, רעדאַקטאָר: מלח ראַוויטש. אַחרון אַחרון חבֿיבֿ — פֿאַר די וואָס ווילן זיך באַקענען מיט די אַמאָליקע אַרטיקלען פֿון אַזעלכע מײַסטער פֿונעם ייִדישן זשורנאַליזם ווי הלל צײַטלין, יהושע פּערלע, זלמן רייזען, ישׂראל־יהושע זינגער און נאָך, איז כּדאַי צו לייענען די צוויי חשובֿסטע וואַרשעווער צײַטונגען: „דער מאָמענט‟, רעדאַקטאָרן: נח און צבֿי פּרילוצקי מיטן „הײַנט‟.