שיקט מיר מער נישט קיין מתּנות!

Stop With the Gifts Already!

Yehuda Blum

פֿון חנה־פֿײַגל טערטלטויב

Published July 03, 2018.

די מעשׂה האָט זיך אָנגעהויבן גאַנץ פּשוט מיט אַ טעלעפֿאָן פֿון מאָנטאַנע. ווען כ’האָב דערזען דעם ראַיאָן נומער 406 בין איך געווען זייער נײַגעריק צו וויסן ווער דאָס איז. ס’רובֿ פֿון מײַנע באַקאַנטע וועלן אין גאַנצן נישט ענטפֿערן דעם טעלעפֿאָן אויב זיי דערקענען נישט דעם נומער. „אויב מע וויל מיך עפּעס זאָגן וועט מען איבערלאָזן אַן אָנזאָג. איך וויל נישט רעדן מיט אַבי ווער און איך דאַרף נישט דאָס וואָס זיי ווילן מיך פֿאַרקויפֿן.“

זאָלן זיי זיך האַלטן גרויס, אָבער איך קען זיך נישט דערלויבן דאָס צו טאָן, ווײַל איך בין אַן איבערזעצערקע און איך ווייס קיין מאָל נישט פֿון וואַנען ס׳װעט קומען אַ נײַער קליִענט. און אַ מאָל ווען עס גלוסט זיי שוין צו וויסן וואָס די עלטער־באָבע האָט געשריבן אין די שוין כּמעט פֿאַרגעסענע, פֿאַרגעלטע, צעקרישלטע, קויטיקע פֿופֿציק בריוו וואָס ליגן אין אַן אַלטן קאַרטאָן אין אַ ווילגאָטנעם קעלער, ווילן זיי אין דעם זעלבן מינוט געפֿינען אַן איבערזעצער וואָס וועט זיך אונטערנעמען די אַרבעט. מײַן נאָמען געפֿינט זיך אויף עטלעכע רשימות, און אַ דאַנק דעם אייבערשטן האָב איך אַ סך אַרבעט. אָבער די אַרבעט באַקום איך נאָר ווען איך רעד מיט די קליִענטן פּערזענלעך. און זײ קומען טאַקע פֿון כּמעט אַלע עקן וועלט. האָב איך מורא נישט צו ענטפֿערן יעדן טעלעפֿאָן. האָב איך טאַקע גערעדט מיטן מענטש פֿון מאָנטאַנע.

נישט אַלטע בריוו האָט ער געהאַט נאָר עפּעס זייער קורצס, נישט מער ווי צען ווערטער, און ער האָט געוואָלט וויסן צי דער עלטער־זיידע זײַנער האָט די ווערטער אַליין אָנגעשריבן. אויב יאָ וואָלט ער זיך מיט דעם זייער געפֿרייט, ווײַל ער פֿאַראינטערעסירט זיך אין גענעאָלאָגיע און ווייסט אַז זעלטן ווען געפֿינט מען אַ כּתבֿ-יד וואָס אַ שטאַמפֿאָטער האָט מיט דער אייגענער האַנט געשריבן.

פֿון זײַן אויפֿגעהײַטערטער שטימע וואָלט מען געקענט מיינען ווער ווייסט אַ וואָסער אַנטיק ער האָט דאָרטן. ער האָט גערעדט גיך און איך האָב אים נישט גוט פֿאַרשטאַנען. האָב איך אים געבעטן, ער זאָל מיר ווידער דערקלערן, אַ ביסל פּאַמעלעכער.

האָט ער מיר באריכות דערציילט, אַז דעם טאַטנס עלטער־זיידע, אַ געבוירענער אין פּשעדבאָזש, פּוילן איז אָנגעקומען אין ניו-יאָרק אין 1889 און האָט אין 1921 אַרויסגעגעבן אַ ספֿר אויף העברעיִש וועגן פֿאַרשידענע עניני־תּורה. דער עלטער־זיידע איז נישט געווען קיין רבֿ, און האָט פֿאַקטיש געהאַט זייער ווייניק פֿאָרמעלע שולבילדונג. פֿון פֿאַך קען זײַן אַז ער איז געווען אַ ווײַן־סוחר, אָבער מיט דעם איז דער קליִענט נישט געווען זיכער.

ער אַליין איז נישט קיין פֿרומער, האָט ער דערקלערט, אין גאַנצן נישט קיין גלייביקער, אָבער ער האָט זיך אונטערגענומען צוזאַמענצוקלײַבן נײַן העברעיִשע עקזעמפּלאַרן פֿון אָט דעם ספֿר און זיי אויסטיילן זײַנע קינדער און אייניקלעך.

„ווילסט אַוודאי וויסן וואָס דער עלטער־זיידע האָט דאָרטן געשריבן. דאָס איז זייער פֿײַן און גוט אָבער איך זעץ נישט איבער פֿון לשון־קודש,“ האָב איך אים געזאָגט.

„ס’מאַכט נישט אויס. מע האָט דעם ספֿר שוין איבערגעזעצט אויף ענגליש. עס גייט דאָ נאָר וועגן דעם לעצטן בוך וואָס איך האָב געקויפֿט פֿון אַ מוכר-ספֿרים אין ניו-יאָרק. אויפֿן שער-בלאַט שטייט עפּעס אָנגעשריבן און איך מיין אַז ס’איז ייִדיש. עס זענען נאָר דאָ עטלעכע ווערטער, וויל איך וויסן דעם טײַטש.“

„גוט! מעגט איר מיר סקאַנירן דעם שער-בלאַט. זײַט אַזוי גוט און גיט מיר אײַערע נייטיקע פּרטים, וווּ איך קען אײַך קלינגען, גוט?“ איך האָב געוואַרט, אַז ער זאָל צושטימען „גוט!“ און איך זאָל קענען צוריקגיין צו מײַנע אַנדערע געשעפֿטן: איבערזעצן אַ צווייטן טעקסט פֿון אַן עלטערזיידנס שטאַם-גראַם: 300 זײַטלעך — צום מערסטנס וועגן וועטער אין אָמאַהאַ, נעבראַסקע: „די זון אין זומער שײַנט/ און ער האָט היץ פֿײַנט. אין ווינטער שנייט/ און ס’איז קאַלט וווּהין ער גייט…‟ נו, מע קען זיך נישט אַלע מאָל אויסקלײַבן די אַרבעט.

פּלוצעם האָב איך זיך געכאַפּט, אַז דער קאָפּ מײַנער איז שוין ערגעץ אַנדערש, אין נעבראַסקע, אָבער איך האַלט נאָך די מאָבילקע אין דער האַנט און כ’האָב פֿאַרגעסן צו קוועטשן דאָס רויטע קנעפּל איבערצורײַסן דעם קאָנטאַקט און דער מאַן פֿון מאָנטאַנע זאָגט: „העלאָ? העלאָ?“ ער האָט אויך נישט איבערגעריסן.

„זײַט מיר מוחל,‟ האָב איך געזאָגט. „קיינער קען צו מיר נישט קלינגען ביז מיר ענדיקן נישט דעם קלונג.“

„זײַט מיר מוחל. אויב איר האָט צײַט וויל איך מיט אײַך נאָך רעדן אַ ביסל.“

„נאָך רעדן? וועגן וואָס? מיר וועלן רעדן וועגן אײַער שער-בלאַט ווען איך וועל די סקאַנירונג באַקומען. גוט?“

„יאָ, גוט, אָבער… אָבער איבערזעצן איז אַזאַ אינטערעסאַנטע אַרבעט און פֿון דעם וואָס איך האָב פֿריִער געלייענט וועגן אײַך אויף דער אינטערנעץ איז אײַער דאָקטאָראָט אין קונסט און ענגלישער ליטעראַטור. ווי קומט עס, אַז איר זײַט גאָר געוואָרן אַן איבערזעצערין פֿון ייִדיש?“

כ’האָב דערהערט אין זײַן קול אַן ערנסטן אינטערעס און ס’וואָלט נישט געווען איידל אים איבערצוהאַקן אָן אַן ענטפֿער, האָב איך אים אָנגעהויבן צו דערקלערן. ער איז געווען אַ גוטער צוהערער. זײַנע פֿראַגעס האָבן, ווײַזט אויס, מיך סובטיל געמוטיקט ווײַטער צו דערציילן, ביז כ’האָב באַמערקט, אַז איך רעד מיט אים שוין אַ האַלבע שעה. ס’איז אמת, אַז די אַנדערע „אַרבעטלעך‟ וואַרטן נאָך אויף מיר, אָבער ווי דינט מען נישט עמעצן אָפּ כאָטש מיט דער פֿראַגע: „און וואָסער אַרבעט טוט איר?“ בין איך שוין אַליין געווען שולדיק. כ’האָב אָפּגעזיפֿצט, זיך באַקוועם געמאַכט אין פֿאָטעל, גענומען עפּעס צו נייען אין דער האַנט און געמאַכט שלום מיטן פֿאַקט, אַז כ’וועל שוין הײַנט גאָרנישט דערליידיקן. און דעם אמת געזאָגט, ווען איך בין נישט אַזוי פֿאַריאָגט בין איך טאַקע יאָ פֿאַראינטערעסירט אין אַן אַנדער מענטשנס לעבן. איך לייען אַ סך און הער זיך צו אין אויטאָ צו אַ סך אוידיאָ־ביכער און איך האַלט אַז יעדער מענטש האָט אַ סך אינטערעסאַנטע געשעענישן דורכגעלעבט. (דערצו האָט ער געהאַט זייער אַ באַרויִקנדיק קול.)

בקיצור, כ’האָב בשעת־מעשׂה פֿאַרקירצט צוויי נאַכטהעמדלעך און די אַרבל פֿון אַ בלוזקע וואָס ליגן שוין לאַנג בײַ מיר אין שופֿלאָד, און כ’האָב זיך אַ סך דערוווּסט וועגן אים. נאָכן אַרמיי־דינסט איז ער געווען אַ דאַקטער אין גוואַטעמאַלע וווּ ער האָט זיך פֿאַרליבט אין אַ גוואַטעמאַלער מיידל, און מיט איר חתונה געהאַט. נאָך אַ צײַט האָבן זיי זיך באַזעצט אין ניו-דשזערזי. זיי האָבן געהאַט דרײַ קינדער. זײַנע עלטערן, כאָטש זיי זענען נישט געווען קיין פֿרומע, זענען מיט דעם שידוך קיין מאָל נישט געווען צופֿרידן. האָט ער געפֿונען אַרבעט אין אַ שפּיטאָל אין אינדיאַנע און זיי האָבן זיך אַהין איבערגעצויגן. נאָך עטלעכע יאָר האָבן זיי זיך ווידער איבערגעצויגן קיין מאָנטאַנע. דאָרטן איז ערד געווען זייער ביליג און זיי האָבן געקענט קויפֿן אַ שענער, גרעסער הויז. ער און זײַן ווײַב האָבן זיך אָבער געגט ווען די קינדער זענען אַ ביסל עלטער געוואָרן. איר איז מאָנטאַנע קיין מאָל נישט געפֿעלן.

זי האָט ווידער חתונה געהאַט. ער — נישט. איצט איז ער שוין פּענסיאָנירט. ער פֿאָרט אַרום אויף אַ האַרלי דייווידסאָן מאָטאָציקל, און ער האָט ליב צו גיין „סקובע דײַווינג“. איצט האָט ער צײַט זיך אָפּצוגעבן מיטן מאַכן סקולפּטורן און ליימענע טעפּ און שיינע קליינע וויטראַזשן. וואָס איך גיב אײַך איבער איצט איז די קורצע מעשׂה, דערציילט אויף איין פֿוס. די לענגערע מעשׂה האָט געדויערט אַ גאַנצע שעה. ווען כ’האָב געענדיקט דאָס נייען, האָב איך געגעבן אַ קליינעם הוסטל און געזאָגט: „אוי, כ’האָב נישט געוווּסט אַז ס׳איז שוין פֿאַרבײַ אַנדערטהאַלבן שעה! כ’מוז זיך נעמען צו דער אַרבעט.“ כ’האָב זיך מיט אים געזעגנט איידער ער האָט געקענט אָנהייבן דערציילן וועגן זײַנע אייניקלעך. דער אמת איז, אַז כ’האָב יאָ אַ ביסל הנאה געהאַט, אָבער געלט פֿאַלט נישט פֿון הימל און קיינער באַצאָלט מיך נישט פֿאַרן אויסהערן יענעמס לעבנס געשיכטע, און איך בין זיך מודה: איך וואָלט אַליין געקענט אַ ביסל ווייניקער רעדן.

קליִענטן ווילן מיר אָפֿט דערציילן לאַנגע קאָמפּליצירטע געשיכטעס וועגן די שרײַבערס פֿון די בריוו אָדער די ביכער וואָס זיי ווילן איך זאָל פֿאַר זיי איבערזעצן, אָבער זעלטן אַזוי פֿיל וועגן זיך אַליין. מסתּמא פֿילט ער זיך עלנט.

ווען איך בין צוגעגאַנגען צום קאָמפּיוטער האָב איך גלײַך געטראָפֿן די עטלעכע ווערטער אויפֿן שער-בלאַט. זיי זענען געווען אויף לשון־קודש אָבער גענוג גרינג, אַז אַפֿילו איך האָב זיי געקענט איבערזעצן, און טאַקע פֿונעם עלטער־זיידנס האַנטשריפֿט. וואָס שטייט דאָרט געשריבן? דער עלטער־זיידע שענקט דאָס בוך עמעצן און גיט צו אַז דאָס אָרט וווּ ער געפֿינט זיך, אַ האָטעל, האָט די שטרענגסטע השגחה כּשרות.

די גאַנצע זאַך האָט געדויערט ווייניקער ווי אַ מינוט. איך האָב דעם קליִענט באַלד צוריקגעקלונגען. ער האָט זיך מיט די נײַעס דערפֿרייט. „סוף-כּל-סוף האָב איך געטראָפֿן וואָס איך זוך! וויפֿל יאָרן איז דער אוצר געגאַנגען פֿון האַנט צו האַנט ביז ער איז געקומען צו מיר!! איך קען נישט גלייבן, אַז איך זע דעם עלטער-זיידנס האַנטשריפֿט. איז דאָס מיט אַ פֿעדער געשריבן?‟

איך האָב זיך, אַוודאי, געפֿרייט מיט זײַן פֿרייד.

„אײַער אַדרעס האָב איך שוין,‟ האָט ער געזאָגט. „איך וויל אײַך שיקן אַ טשעק. אויף וויפֿל זאָל איך אים אויסשטעלן?“

„וואָס רעדט איר נאָרישקייטן? איר זײַט מיר גאָרנישט שולדיק. געבן אַ גענעץ נעמט לענגער ווי דאָס איבערצוזעצן.“

„אויב נישט קיין טשעק, וואָס זאָל איך דיר שיקן? כ’מוז דיך מיט עפּעס אָפּדינען.“

צען מאָל האָב איך זיך געשוווירן, אַז איך וויל גאָרנישט ביז ס’איז מיר נימאס געוואָרן איבערחזרן די זעלבע זאַך און איך האָב זייער פֿאָרמעל געזאָגט: „האָט הנאה. זײַט געזונט,“ און כ’האָב פֿאַרענדיקט דעם קלונג.

אָבער דאָס איז נישט דער סוף פֿון דער מעשׂה. מיט אַ וואָך אָדער צען טעג שפּעטער געפֿין איך בײַ דער פֿאָדערשטער טיר אַ פּעקל. ס’איז פֿאַר מיר אַלע מאָל אַ פֿרייד צו באַקומען דאָס וואָס איך האָב באַשטעלט אויף אַמאַזאָן, אָבער דאָס פּעקל האָט מיר אויסגעזען אַנדערש. הממם, טאַקע נישט פֿון אַמאַזאָן. װאָס קען עס זײַן? ווען כ’האָב עס גענומען אין דער האַנט האָב איך געמיינט, אַז איך שמעק שאָקאָלאַד. ווער שיקט מיר שאָקאָלאַדקעס? ווײַזט אויס עמעצער וואָס ווייסט נישט, אַז מע דאַרף שאָקאָלאַד ספּעציעל אײַנפּאַקן, מיט עפּעס איזאָלירן, ער זאָל זיך נישט אויפֿן וועג זיך צעלאָזן. דאָס פּעקל האָט דער בריווטרעגער איבערגעלאָזט גלײַך פֿאַר דער טיר. די זון האָט געשײַנט אויפֿן נישט־איזאָלירטן פּעקל, און אַ תּל געמאַכט פֿון אַלע באָנבאָנעס. וואָס איך האָב געזען איז אַ מאַדזשגע פֿון צעלאָזענעם שאָקאָלאַד אין קאָלירטע פּאַפּירלעך וואָס איז שוין פֿאַרהאַרטעוועט געוואָרן אין איין ווינקל פֿון קעסטל און פֿאַרקלעפּט דעם אייבערשטן טייל מיטן אונטערשטן, אַזוי אַז כ’האָב די גאַנצע זאַך געמוזט אַרויסוואַרפֿן. יאָ, די קאַטאַסטראָפֿע איז געווען פֿונעם מאָנטאַנער.

כ’האָב אים נישט געוואָלט קלינגען, האָב איך אים טעקסטירט אַ גרויסן דאַנק און געזאָגט, אַז ס’איז אַ שאָד וואָס דער שאָקאָלאַד איז נישט געווען ריכטיק אײַנגעפּאַקט. נאָך דעם וואָס איך האָב דאָס טעקסטל אַוועקגעשיקט האָב איך באַדויערט וואָס איך האָב דאָס געשריבן. כ’האָב אים געדאַרפֿט באַדאַנקען און שוין. וווּ שטייט געשריבן אַז מע מוז אַלץ דערציילן?

מיט צוויי וואָכן שפּעטער באַקום איך אַן אַנדער פּעקל פֿונעם זעלביקן מאָנטאַנער אָבער דאָס מאָל האָב איך זיך צעלאַכט. ער האָט מיר געשיקט אַ האַרלי דייווידסאָן שוויצהעמד. יאָ, מיט דער פֿירמעס עמבלעם: דעם טויטנקאָפּ. אפֿשר וואָלט דאָס געווען אַ פּאַסיקע מתּנה פֿאַר עמעצן, כאָטש איך ווייס נישט פֿאַר וועמען. זיכער נישט פֿאַר מיר. ס’איז אָבער נישט געווען פֿון וואָס צו רעדן ווײַל די גרייס איז נישט געווען פֿאַר אַ דערוואַקסענעם. זייער מאָדנע וואָס מע מאַכט אַזאַ זאַך פֿאַר אַ קינד! וואָס טוט מען? ווען עס וואָלט מיר נישט געפֿעלט אַ קלעפּקע וואָלט איך דאָס שוויצהעמדל צוגעלייגט צו מײַן וואַקסנדיקער קאָלעקציע פֿון שמאַטעס אין קעלער. אַנשטאָט דעם האָב איך עס אים צוריקגעשיקט מיט אַ צעטל, ווײַל ווי אַ שדכנטע האָב איך געמיינט, אַז איך קען אים העלפֿן. דאָס צעטל האָט געזאָגט, אַז אַ מאַן זאָל קיין מאָל נישט שיקן אַן אומבאַקאַנטער פֿרוי קליידונג. ערשטנס, ווייסט ער נישט איר געשמאַק, קען זײַן אַרויסגעוואָרפֿן געלט און צווייטנס, ווייסט ער נישט גענוי איר מאָס, און דאָ ליגט די גרעסטע סכּנה, ווײַל ווען די מתּנה איז צו קליין פֿילט זי זיך גראָב, און ווען זי איז צו גרויס קען זי טראַכטן, אַז דער געבער מיינט זי איז פֿעט. פֿרויען טראַכטן כּסדר פֿון זייער וואָג.

מיט צוויי וואָכן שפּעטער האָט ער איבערגעלאָזט אַן אָנזאָג אויפֿן טעלעפֿאָן אַז ער האָט דערהאַלטן מײַן פּעקל מיטן בריוו פֿאַר וועלכן ער דאַנקט מיך זייער. אָבער איצט שיקט ער מיר אַ לאָמפּ. יאָ, אַ לאָמפּ, אַ לאָמפּ וואָס ער האָט אַליין געמאַכט. כ’האָב זיך שוין געקענט פֿאָרשטעלן אַ וואָסערע לאָמפּן ער מאַכט. כ׳בין געווען זיכער אַז דער לאָמפּ וועט אויסזען ווי עפּעס וואָס אַ קינד מאַכט אין זומער־לאַגער און גיט מיט אַ ברייטן שמייכל דער מאַמען, וואָס גיט איין קוק און ווייסט נישט ווי אַזוי זי וועט דעם לאָמפּ קענען באַהאַלטן.

כ’האָב זיך מיט אים נישט געוואָלט קריגן, האָב איך ווידער נישט געקלונגען נאָר ווי אַ פּחדניצע טעקסטירט אין גרויסע אוציות: „שיק מיר נישט קיין לאָמפּ. איך האָב אים נישט וווּ צו שטעלן! אַ דאַנק!“

צוויי וואָכן שפּעטער. ערבֿ שבת. איך שטיי שוין אינען שבתדיקן כאַלאַט פֿאַר די שבת־ליכט און מע קלינגט בײַ דער טיר. כ’בין גיך צוגעלאָפֿן און אַ גרויסער מאַן שטייט דאָרטן מיט אַ גרויסן פּעקל און וויל איך זאָל אונטערשרײַבן די קבלה. ס’איז אָבער באַלד שבת. ווער איך אין גאַנצן צערודערט און הייב אָן שרײַען אויף אים: „ווי קומט מען עס איין מינוט פֿאַר שבת?“ ער קוקט מיך אָן ווי איך בין משוגע. און אין דעם מאָמענט בין איך טאַקע געווען אַ ביסל אַראָפּ פֿון זינען.

„לייג דאָס פּעקל דאָ!“ שרײַ איך און גיב אַ זעץ מיט דער טיר, לויף צוריק צו די בענטשליכט און… אַרײַנגעברענגט שבת.

אַ גאַנצן שבת האָב איך געמוזט קוקן אויפֿן גרויסן קאַרטאָן און בייז געמורמלט צו זיך: אוי אַ לאָמפּ, אַזאַ גרויסן לאָמפּ, נאָך עפּעס אויפֿן קאָפּ! אאַז״וו. דאָם קאַרטאָן האָב איך נישט געטאָרט אַוועקריקן ווײַל ס’איז מוקצה, עפּעס וואָס מע טאָר שבת נישט אָנרירן.

באַלד נאָך הבֿדלה האָב איך מיט אַ מעסער זיך גענומען צום קאַרטאָן. עס האָט מיר גענומען כּמעט אַ האַלבע שעה אים אויפֿצופּאַקן און וואָס האָב איך דאָרטן געפֿונען? ׳עסט לאַכן… אײַנער פֿון די שענסטע לאָמפּן וואָס איך האָב אין מײַן לעבן געזען! די באַזע —געמאַכט פֿון אַ כּשר ווײַנפֿלעשל וואָס מע האָט אַזוי שטאַרק געפּוצט אַז זי האָט פֿון זיך אָפּגעוואָרפֿן בלישטשענדיקע פֿונקען. דערצו — אַ פּרעכטיקן, זײַדענעם בעזשן אַבאַזשור. כ’האָב זיך אין דעם לאָמפּ באַלד פֿאַרליבט. כ’האָב אָפּגעראַמט מײַן אַלטן לאָמפּ פֿון שרײַבטיש און אויפֿן אָרט — אַוועקגעשטעלט מײַן טײַערן, נײַעם לאָמפּ.