ווען דער קרבן־פּסח, ניט מצה, איז געווען דער עיקר בײַם סדר

When the Paschal Lamb, Not Matzah, Was the Key To the Seder

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published April 15, 2019.
אַ קרבן־פּסח אויפֿן הר־גריזים
אַ קרבן־פּסח אויפֿן הר־גריזים

ווייניק ווער, מסתּמא, פֿאַרטראַכט זיך ערנסט בײַם פּסחדיקן סדר, אַז דאָס וואָרט „פּסח‟ האָט אַמאָל געמיינט דעם קרבן. די מצות און ביטערע געווירצן זענען געווען בלויז אַ מין בײַלאַגע צום עיקר־מאכל פֿונעם יום־טובֿ.

מיט עטלעכע חדשים צוריק, אין דעצעמבער 2018, האָט אַ גרופּע אַקטיוויסטן אין ארץ־ישׂראל אויפֿגעשטעלט אַן אייגענעם מזבח און געמאָלדן, אַז זיי זענען גרייט עס אויפֿצושטעלן אויפֿן הר־הבית. שוין עטלעכע יאָר ברענגען די דאָזיקע אַקטיוויסן כּמו־קרבנות אין ירושלים פֿאַרן פּסח, אויפֿרעגנדיק דערבײַ די פּאַלעסטינער און רעכט־באַשיצער פֿון בעלי־חיים.

די קליינע עקסטרעם־רעכטע באַוועגונג, וואָס האָט זיך באַוויזן אין ארץ־ישׂראל נאָך דער זעקס־טאָגיקער מלחמה, פּרוּווט יעדעס יאָר מקריבֿ צו זײַן דעם קרבן־פּסח אויפֿן שטח פֿונעם געוועזענעם בית־המיקדש, הגם אַזאַ טעטיקייט קומט אין סתּירה מיט דער נאָרמאַטיווער הלכה; די „מקריבֿים‟ זענען דאָך טמא און טאָרן אַפֿילו נישט אַרויפֿקומען אויפֿן הר־הבית. זייערע מעשׂים זעען אויס גיכער ווי אַ פּאָליטישע פּראָוואָקאַציע.

אין דער זעלבער צײַט, זענען אין ארץ־ישׂראל יאָ פֿאַראַן מענטשן, וואָס ברענגען יעדעס יאָר זייער קרבן־פּסח, כאָטש אַ טייל רעכטע אַקטיוויסטן האַלטן זיי נישט פֿאַר ייִדן. די צוויי עדות, וואָס ברענגען דעם קרבן־פּסח נאָך הײַנט, זענען די שומרונים און אַ קליינער צאָל עטיאָפּישע ייִדן, וואָס היטן זייערע אַלטע טראַדיציעס און ווילן נישט אָננעמען די געוויינטלעכע תּלמודישע הלכה.

ייִדן אין עטיאָפּיע האָבן במשך פֿון דורות געגלייבט, אַז דער קרבן־פּסח פֿאָדערט נישט קיין בית־המיקדש. אין ארץ־ישׂראל גייט אַזאַ שיטה ביסלעכווײַז אונטער מחמת דער השפּעה פֿון דער הויפּטשטראָמיקער רבנישער ייִדישקייט.

בײַ די שומרונים בלײַבט עס אַן עיקרדיקער ריטואַל. יעדן ערבֿ־פּסח ברענגען זיי די קרבנות אויפֿן הר־גריזים לעבן שכם, וווּ עס שטייט זייער אייגענער מזבח. לויט זייער שיטה, האָט דער אייבערשטער אָנגעזאָגט משה רבינו אויפֿצושטעלן דעם בית־המיקדש דווקא דאָרטן.

אין גמרא ווערן די שומרונים אָנגערופֿן „כּותים‟, ספֿק־ייִדן. די שומרונים אַליין גלייבן אָבער, אַז זיי היטן אָפּ די עכטע ווערסיע פֿון ייִדישקייט, וואָס די אַנדערע ייִדן האָבן פֿאַרלוירן אין בבֿל. די עדה איז אַ קליינע, אַרום 800 נפֿשות, אָבער זייער אַן אַקטיווע, אַן אייגנאַרטיקע און טאַקע גאָר אַן אַלטע.

אַוודאי קומען די טראַדיציעס פֿון ביידע עדות אין סתּירה מיט אונדזער חז״ל־ייִדישקייט. פֿון דעסט וועגן, אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, זענען זייערע קרבנות נישט ערגער, ווי די דערמאָנטע טעטיקייט פֿון די עקסצענטרישע רעכטע אַקטיוויסטן. לכל־הפּחות, האָבן די עטיאָפּישע און שומרונישע מינהגים גאָרנישט צו טאָן מיט פּאָליטיק און פֿונעם היסטאָרישן קוקווינקל זענען זיי זייער באַלערנדיק.

ס׳איז כּדאַי צו דערמאָנען דעם געוויינטלעכן ייִדישן צוגאַנג צום ענין. מיר לייגן אין דער קערה אַ שטיקל הינערפֿלייש — די זרוע — און דערמאָנען „פּסח, מצה ומרור‟ בײַם לייענען די הגדה. „פּסח‟ איז דער טײַטש דער קרבן, אַ לעמעלע צי אַ ציג. יעדער האָט געמעגט עס שעכטן אַליין, אָבער מקריבֿ צו זײַן דאָס בלוט און געוויסטע אבֿרים פֿון דער בהמה אויפֿן מזבח האָט געדאַרפֿט אַ כּהן. מענער, פֿרויען, גרים און עבֿדים־כּנענים האָבן געמוזט פֿאַרזוכן צום ווייניקסטן אַ כּזית — בערך אַן אונץ — פֿונעם הייליקן פֿלייש.

אַדרבה, כּדי צו באַשטעטיקן זייער אינטעגראַציע אינעם ייִדישן פֿאָלק, האָבן גרים געמוזט זיך באַטייליקן אין דער דאָזיקער מיצווה. אין פּרינציפּ, וואָלטן זיי אַפֿילו געקאָנט זיך באַגיין אינעם ערגסטן פֿאַל אָן מצות, אָבער נישט אָן דעם קרבן. אַמאָל איז עס געווען אַזאַ יסודותדיקער סימבאָל פֿון ייִדישקייט, ווי ברית־מילה; אַזוי ווי ברית, איז דער קרבן־פּסח דוחה שבת.

בײַ אַ סך ספֿרדישע און מיזרחדיקע ייִדן, ווי אויך בײַ אַ טייל אַשכּנזים פֿון רומעניע און אַנדערע דרומדיקע ראַיאָנען פֿון מיזרח־אייראָפּע, לייגט מען אויף דער קערה אַ געבראָטענעם פֿוסביין פֿון אַ לעמעלע. ס׳רובֿ אַשכּנזישע ייִדן באַנוצן זיך דווקא מיט אַ העלדזל אָדער אַ פֿליגל פֿון אַ הון, כּדי מע זאָל נישט טראַכטן, אַז ס׳איז אַן עכטער קרבן. ווי געזאָגט, צו ברענגען קרבנות בזמן־הגלות, זײַענדיק טמא און מחוץ דעם בית־המיקדש, איז אַ גרויסע עבֿירה. פֿון דעסט וועגן, סימבאָליזירט דאָס הינערפֿלייש די אוממעגלעכקייט צו ברענגען אין דער הײַנטיקער צײַט דעם קרבן־פּסח און ממילא דינט עס ווי אַ סימן פֿון זײַן היסטאָרישער וויכטיקייט.

שײַכותדיקע אַרטיקלען: //yiddish.forward.com/articles/168529/sacrifices

Hhttps://yiddish2.forward.com/node/4902.html