דאָס נײַע ייִדישלאַנד: שאָטלאַנד און ענגלאַנד

The New Yiddishland: Scotland and England

נאטור־שפּאַציר ביים „קלעזנאָרד”־פֿעסטיוואַל, ענגלאַנד
נאטור־שפּאַציר ביים „קלעזנאָרד”־פֿעסטיוואַל, ענגלאַנד

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published April 06, 2014, issue of April 25, 2014.

און געלאָזן דיך הינטער מיר, שעקספּיר,
און דאָס גרויסע לאָנדאָן, און פֿאַר אַ טיר
פֿון ווײַטשעפּל אַ בעטלער כ’בין שטיין געבליבן —
אַ שטעטל דערזען פֿון מײַן „ייִדיש־לאַנד”
אויסגעשטרעקט מיט דאַנק ווי ס’ציטערט מײַן האַנט:
ווײַטשעפּל, פֿאַר אַלץ וואָס כ’האָב דאָ אָנגעשריבן.

א. נ. שטענצל פֿונעם בוך „ווײַטשעפּל שטעטל דבריטן”, 1961

ווען איך האָב צוגעגרייט די נסיעה מײַנע איבער אייראָפּע האָב איך זיך דורכגעשריבן נישט נאָר מיט ייִדיש־קאָנטאַקטן, נאָר אויך מיט דער אַקאַדעמישער פֿאָלקלאָריסטישער וועלט. אין שאָטלאַנד איז פֿאָלקלאָר און פֿאָלקמוזיק מער פֿאַרשפּרייט ווי אין אַמעריקע, און ווען מע ניצט דעם אויסדרוק „שאָטישע מוזיק” האָט מען אין זינען דווקא שאָטישע פֿאָלקמוזיק, און נישט קיין אַנדערע. דער טערמין „אַמעריקאַנער מוזיק”, להיפּוך, מיינט גאָרנישט פֿאַרן אַמעריקאַנער. האָב איך זיך פֿאַרבונדן מיט אוניווערסיטעטישע צענטערס פֿון פֿאָלקלאָר און אין עדינבורג און אַבערדין האָט מען מיך פֿאַרבעטן צו רעדן וועגן „ייִדישע פֿאָלק־באַלאַדעס”.

אין עדינבורג בין איך אײַנגעשטאַנען בײַ אַ פּאָרפֿאָלק, און דער מאַן, פּאַוו, איז אַרײַנגעטאָן אין דער קלעזמער־מוזיק, און שפּילט צימבל, באַנדזשאָ און באַס. איך בין מיטגעגאַנגען מיט אים צו זײַן וועכנטלעכן שאָטישן מוזיקקלאַס, וווּ אַן ערך 30 פּענסיאָנירטע מענטשן שפּילן פֿאָלקמוזיק צוזאַמען אין אַן אָרקעסטער. אין אָוונט זענען מיר געגאַנגען אין אַ פֿאָלקמוזיק־קלוב זען אַ מוזיקאַלישע גרופּע „קעלטער, שמעלטער”, וועלכע האָט געשפּילט סײַ קלעזמער, סײַ קעלטישע מוזיק. (דער נאָמען איז אַ ייִדישער פֿאַרדריי פֿון אַ ליד פֿון די „ביטלס”). נישט געקוקט אויפֿן נאַרישן נאָמען פֿון דער גרופּע, האָט די אָנפֿירערין, דזשיקאַ לענינג, אויסגעצייכנט געשפּילט קלעזמער־פֿידל. די זינגערין פֿון דער גרופּע האָט נישט געקענט קומען אויפֿן קאָנצערט, האָט לענינג מיך פֿאַרבעטן פֿאָרצולייענען דאָס ליד „פּאַפּיר איז דאָך ווײַס” אויף ייִדיש בשעת זיי האָבן געשפּילט אַן אַראַנזשירונג.

די שאָטלענדישע ייִדיש־לערערין, ד״ר העטער וואַלענסיע (לינקס) און איר מאַן, מײַק
די שאָטלענדישע ייִדיש־לערערין, ד״ר העטער וואַלענסיע (לינקס) און איר מאַן, מײַק

פֿאַר דער לעקציע האָב איך זיך געטראָפֿן מיט דער ייִדיש־לערערין פֿון שאָטלאַנד, ד”ר העטער וואַלענסיע און איר מאַן מײַק. כאָטש זי וווינט אין אַן אַנדער שאָטישער שטאָט, קומט זי קיין עדינבורג איין מאָל אַ וואָך אָנצופֿירן מיט אַ ייִדיש־קלאַס. מיט יאָרן צוריק, האָט וואַלענסיע שטודירט גערמאַניסטיק, ווען איר פּראָפֿעסאָר האָט איר פֿאָרגעלייגט, זי זאָל זיך אויסלערנען ייִדיש און זיך פֿאַרנעמען מיט דער ייִדישער ליטעראַטור; אַ פֿעלד וואָס, רעלאַטיוו געשמועסט, האָט מען ווייניק געאַקערט. זי האָט אויך אויסגעפֿונען, אַז גוטע איבערזעצונגען פֿון ייִדיש אויף ענגליש פֿעלן אויך.

האָט זי ערנסט גענומען די פֿאָרשונג פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור און האָט געשריבן וועגן, און איבערגעזעצט, פֿאַרשיידענע שרײַבער ווי א. מ. שטענצל, אַבֿרהם סוצקעווער און אסתּר קרייטמאַן. זי האָט אויך איבערגעזעצט ש. י. האַרענדאָרפֿס ייִדישע פּיעסע „דער קעניג פֿון לאַמפּעדוסאַ” צווישן אַנדערע ווערק. הײַנט איז זי אַקטיוו ווי אַ לערערין פֿון דער ייִדישער שפּראַך און ליטעראַטור אין שאָטלאַנד, ענגלאַנד און אייראָפּע. זיכער איז זי אין שאָטלאַנד די מבֿינטע פֿון ייִדיש.