באַשעװיסעס נשמה־עקספּעדיציע צום עבֿר

Bashevis' Soul Expedition into the Past

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published April 02, 2017, issue of April 27, 2017.

עס איז גוט באַקאַנט, אַז דאָס רובֿ פֿון ענגלישע איבערזעצונגען פֿון באַשעװיסעס ראָמאַנען זײַנען ניט אידענטיש מיט זײערע ייִדישע מקורים, װאָס זײַנען אַרױס אין המשכים אין „פֿאָרװערטס”.

די ענגלישע נוסחאות זײַנען כּסדר קירצער. זײ פֿאַרמאָגן װײניקער פֿילאָסיפֿישע און רעליגיעזע חקירות. אין אײניקע פֿאַלן, װי למשל אין „שׂונאים”, האָט דער ענגלישער רעדאַקטאָר פּשוט אױסגעמעקט אַ װיכטיקן פּערסאָנאַזש און אַזױ אַרום געענדערט דעם זין פֿונעם ראָמאַן. אַזױ אַרום קאָן מען זאָגן, אַז דער ענגלישער לײענער איז נאָך אַלץ ניט באַקאַנט מיט אַ היפּשן טײל פֿון דער ליטעראַרישער ירושה פֿונעם סאַמע באַרימטן אַמעריקאַנער ייִדישן שרײַבער.

דער רוסישער לײענער האָט מער מזל. דער מאָסקװער פֿאַרלאַג „קניזשניקי” (סופֿרים) האָט מיט עטלעכע יאָר צוריק אָנגעהױבן אַ נײַע סעריע „די בלאָנדזשענדע שטערן”, װאָס באַשטײט אױסשליסלעך פֿון נײַע איבערזעצונען פֿון ייִדישער ליטעראַטור אױף רוסיש פֿונעם אָריגינאַל. באַשעװיס פֿאַרנעמט אַװדאי אַ בכּבֿודיקן אָרט אין דער דאָזיקער סעריע. לעצטנס איז אַרױס זײַן ראָמאַן „שאָשע”, װאָס אינעם ייִדישן אָריגינאַל איז באַטיטלט „נשמה־עקספּעדיציעס”. דער דאָזיקער טיטל דערמאָנט אָן דעם בוך „דער װעג צום מענטש׃ די יסודות פֿון מענטש־װיסנשאַפֿט און די לערע פֿון נערװעזישקײט” פֿון פּראָפֿעסאָר פֿישל שניאורסאָן. דאָס דאָזיקע בוך איז אַרױס אױף ייִדיש אינעם װילנער פֿאַרלאַג פֿון באָריס קלעצקין אין 1927, און כּמעט אײנצײַטיק איז פֿאַרעפֿטנלעכט געװאָרן אױך אױף דײַטשיש אין בערלין און אױף ענגליש אין ניו־יאָרק.

די ענגלישע אױסגאַבע האָט געהאַט אַ קורצע הקדמה פֿונעם באַרימטן אַמעריקאַנער דענקער דזשאָן דיויִ. מסתּמא איז דאָס געװען דער אָנהײב פֿון אַ גרעסערן אינטערנאַציאָנאַלן פּראָיעקט, די סעריע „שריפֿטן איבער מענטש־װיסנשאַפֿט”, אָבער לפֿי דעתי זײַנען קײן װײַטערדיקע פּובליקאַציעס אין דער דאָזיקער סעריע ניט אַרױס.

די צװײטע לעקציע אין שניאורסאָנס בוך הײסט „פּסיכילאָגישע עקספּעדיציע” און באַהאַנדלט די פֿראַגע׃ „װאָס הײסט דען עקספּעדירן אין נשמה־לאַנד?” דער מחבר זאָגט צו צו זײַנע צוהערער׃ „איך װעל אײַך נישט נאָר באַװײַזן דעם װעג, נאָר איר זעלבסט װעט אין די קומעדיקע פֿאָרלעזונגען באַטרעטן אָט דעם פֿאָרשונגװעג און איר װעט אַלײן באַשײַמפּערלעך זען, װוּהין דער דאָזיקער װעג פֿירט.”