לעבעדיקע שמועסן צווישן פֿאָרשער פֿון פּוילישן ייִדנטום

Lively Discussions Among Academics of Polish Jewry

פֿון רעכטס: אַגאַטאַ טושינסקאַ, אָדם מיכניק און ענטאָני פּאָלאָנסקי
Peter Smith
פֿון רעכטס: אַגאַטאַ טושינסקאַ, אָדם מיכניק און ענטאָני פּאָלאָנסקי

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published April 23, 2017, issue of April 27, 2017.

װען מיכל מצבֿה, דער העלד פֿונעם ערשטן ייִדישן ראָמאַן, ישׂראל אַקסנפֿעלדס „שטערנטיכל”, האָט דערזען די פּרײַסישע שטאָט ברעסלע אין 1813 (הײַנט װראָצלאַװ אין פּױלן), איז ער געבליבן געפּלעפֿט: „אַ שטאָט אָן בלאָטע, קײנער איז ניט פֿאַרדריפּעט. איטלעכער גײט װי אַ פּריץ אָנגעטאָן, שײן און רײן.”

מיכל איז געקומען פֿונעם אױסגעטראַכטן שטעטל לא־היה־פּאָליע אין פּאָדאָליע, און בײַ די דײַטשן איז ער געװען אַ „פּאָליאַק”. בעת דער מלחמה צװישן רוסלאַנד און נאַפּאָלעאָן האָט ער, פּונקט װי אַקסנפֿעלד אַלײן און אַ צאָל אַנדערע ייִדן, געדינט װי ליפֿעראַנט פֿאַר דער רוסישער אַרמײ. ברעסלע איז געװען די ערשטע אײראָפּעיִשע שטאָט אױף זײַן װעג. דער משׂכּילישער שרײַבער אַקסנפֿעלד האָט אים אױסגעמאָלט װי אַ מוסטער פֿאַרן ייִנגערן דור ייִדישע לײענער, כּדי צו דערװײַזן זײ די מעלות פֿון דער מערבֿ־אײראָפּעיִשער קולטור און בידלונג.

יעדער נײַער דור האָט זײַנע אײגענע השׂגות און אינטערעסן, װי עס שטײט אין קהלת. אין דער פּױליש־ייִדישער געשיכטע זײַנען די באַציִונגען צװישן די דורות געװען ניט קײן פּשוטע, בפֿרט אין דער לעצטער תּקופֿה. דער חורבן האָט אױסגעמעקט דעם אַלטן ייִדישן ייִשובֿ, און די שארית־הפּליטה זײַנען צעזײט און צעשפּרײט געװאָרן איבער דער װעלט. די קאָמוניסטישע מאַכט האָט עטלעכע מאָל געמאַכט רדיפֿות אױף ייִדן, בפֿרט אױף דער פּױליש־ייִדישער אינטעליגענץ, און אין 1968 זײ מער־װײניקער פֿאַרטריבן פֿונעם לאַנד. אָבער אין די לעצטע פּאָר צענדליק יאָר איז פּױלן װידער געװאָרן אַ שטיקל ייִדישלאַנד. כּלי־זמר מוזיק, ייִדישע מוזײען און מאָנומענטן, און לעצנטס אױך אַקאַדעמישע פּראָגראַמען, ציִען צו אַ סך ייִדישע טוריסטן, װאָס קומען קײן פּױלן ניט בלױז צוליב אױשװיץ.

„דורות און ייִחוס אין דער פּױליש־ייִדישער געשיכטע״ איז געװען די טעמע פֿון דער פֿערטער יערלעכער אַסיפֿה פֿון פּױליש־ייִדישע פֿאָרשער, װאָס איז הײַיאָר פֿאָרגעקומען פֿאַר פּסח אינעם אוניװערסיטעט פֿון מישיגען, ען־אַרבאָר. מע האָט געעפֿנט די קאָנפֿערענץ מיט אַ פּרעזענטאַציע פֿונעם נײַעם בוך פֿון דער פּױלישער שרײַבערין אַגאַטאַ טושינסקאַ, װאָס איז אָקערשט אַרױס אין דער ענגלישער איבערזעצונג אונטערן טיטל „משפּחה־געשיכטע פֿון פּחד: זכרונות”. טושינסקאַס פֿריִערדיקע װערק באַהאַנדלען קאָמפּליצירטע צדדים פֿון פּױליש־ייִדישע באַציִונגען, און דאָס מאָל האָט זי זיך געװאָנדן צו איר אײגענער משפּחה. װען זי איז געװען נײַנצן יאָר אַלט, האָט איר מאַמע זיך מודה געװען, אַז זי איז אַ ייִדישע. װי אַ קינד איז די מאַמע אַנטלאָפֿן פֿונעם װאַרשעװער געטאָ און זיך פֿאַרבאַהאַלטן אױפֿן „אַרישן” צד. זינט דעמאָלט האָט זי באַשלאָסן צו פֿאַרגעסן לגמרי װעגן איר ייִדישן אָפּשטאַם. טושינסקאַ פּרוּװט צונױפֿצושטוקעװען איר ייִדישן ייִחוס פֿון אײנצלנע פּרטים מיט דער הילף פֿון איר ליטעראַרישן כּח־הדמיון, שמעלצנדיק פֿאַקטן מיט השערות.