קהילה

גאָלדפֿאַדענס יאָרצײַט

פֿון יצחק ווײַנשלבוים

דעם 9טן יאַנואַר 1908, אין ניו-יאָרק, איז ניפֿטר געוואָרן איינער פֿון די גרעסטע פּער­זענלעכקייטן אין דער ייִדישער קולטור און שפּראַך — אַבֿרהם גאָלדפֿאַדען. גאָלדפֿאַדענס צו­שטײַער אינעם אוצר פֿון דער ייִדישער קונסט איז נישט צו פֿאַרגלײַכן; ער איז גע­ווען דער פֿאָטער פֿונעם פּראָפֿעסיאָנעלן ייִדישן טעאַ­טער, פֿאַר וועלכן ער האָט געשאַפֿן אַ גאַנצע ביבליאָטעק פֿון פּיע­סעס, וואָס אַ סך פֿון זיי ווערן באַטראַכט ווי קלאַסישע. די דראַ­מעס „שולמית‟, „בר-כּוכבא‟, „די מכשפֿה‟, „די צוויי קונע-לעמל‟ און אַנדערע ווערן כּסדר גע­שפּילט אויף די טעאַטראַלע סצע­נעס אַרום דער וועלט.

הײַיאָר וועט מען, האָפֿנט­לעך, אָפּ­מערקן גאָלדפֿאַדענס 105טן יאָרצײַט מיטן אײַנ­שטעלן אַ מע­מאָריאַלן טאָוול אויפֿן הויז, וווּ ער איז געבוירן געוואָרן און גע­לעבט, אין דער שטאָט אַלט-קאָנ­סטאַנטין, אוקראַיִנע. נישט גע­קוקט אויפֿן גרויסן היזק בעת דער צווייטער וועלט-מלחמה, איז זײַן הויז אָפּגעהיט גע­וואָרן. צוויי אַקטיוויסטן פֿון דער דאָרטיקער ייִדי­שער קהילה, דער פּעדאַ­גאָג און פּאָעט שמעון רו­דיאַק און זײַן ווײַב, די דאָקטאָ­רין רות ברוד­נאַיאַ, האָבן געבראַכט די דאָזיקע גוטע בשׂורה.

זיי האָבן מיר איבער­געגעבן, אַז די שטאָ­טישע אַדמיניס­טראַ­ציע האָט גוט­גע­הייסן דעם פּראָיעקט. דאָס דערמאָנטע פּאָר­פֿאָלק וועט עס אַליין שטיצן. נישט איין מאָל האָב איך, צוזאַ­מען מיט אונדזערע לאַנדסלײַט — דעם פּאָעט פּיאָטר זילבער און אַהרן קאָ­גאַן, אַן אַר­טיסט פֿונעם טעאַ­טער „גאָסעט‟ — זיך גע­ווענדט אינעם קולטור-מיניסטעריום פֿון דער אוקראַיִנישער סאָ­ווע­טי­שער רעפּובליק מיטן פֿאָרלייג אײַנצו­שטעלן אַ מעמאָ­ריאַלן טאָוול אויף גאָלדפֿאַ­דענס הויז, כּדי צו פֿאַר­איי­ביקן דעם נאָ­מען פֿונעם גרויסן טעאַטער־טוער, דראַמאַטורג און דיכ­טער. סוף-כּל-סוף, פֿיל איך זיך זייער צופֿרידן, אַז דער דאָזיקער גע­דאַנק ווערט פֿאַר­ווירק­לעכט.

בײַם שלוס-אָוונט נאָכן פֿעסטיוואַל פֿון ייִדישער קולטור אין ברוקלין, בין איך אויפֿ­געטראָטן מיט אַ מעל­דונג וועגן דעם פּלאַ­נירטן אָנ­דענק-צייכן, דער­ציילט וועגן מײַן טרוים צו שאַפֿן אין גאָלדפֿאַ­דענס הויז אַ מוזיי, און פֿאָרגעשלאָגן צו פֿאָר­מירן אַן איני­ציאַ­טיוו־גרופּע, כּדי אויס­צו­אַר­בעטן דעם דאָ­זיקן פּראָ­יעקט, אין וועלכן עס האָבן זיך פֿאַראינטע­רע­סירט: דמיט­רי מרגלית, דער פּרע­זי­דענט פֿון דער „אַסאָ­ציאַ­ציע פֿון מיזרח-אייראָ­פּעיִ­שע ייִדן‟; באָ­ריס סאַנד­לער, אַ ייִדי­שער שרײַ­בער און דער רע­דאַק­טאָר פֿו­נעם ייִדישן „פֿאָר­ווערטס‟; מי­כאַיִל נע­מיראָוו­סקי, דער הויפּט פֿון דער רעדאַק­ציע-ראַט בײַ דער צײַ­טונג „פֿאָרום‟; אַריה קאַ­גאַן, אַ זשור­נאַ­ליסט און גע­זעל­שאַפֿט­לעכער טוער; יעוו­גע­ניאַ ראָ­זענ­צוויט, די וויצע-פּרע­זי­דענטין פֿו­נעם קינסט­לער-פֿאַר­איין; ווי אויך פֿאָר­שטייער פֿון אַ צאָל ניו-יאָרקער חסד-אָר­גאַ­ני­זאַ­ציעס.

די איניציאַטיוו-גרופּע האָפֿט, אַז דער מוזיי-פּראָיעקט וועט טאַקע פֿאַר­ווירקלעכט ווערן, אויב מער מענטשן אַרום דער וועלט, וועל­כע האָבן ליב און שאַצן אָפּ אונדזער קולטור און גע­שיכטע, וועלן זיך באַטייליקן אינעם דאָ­זיקן פּראָיעקט.

אין אָנדענק פֿון אונדזער גרויסן לאַנדס­מאַן, האָבן די מיט­גלידער פֿון דער אַלט-קאָנ­סטאַנטינער לאַנדסמאַנשאַפֿט אין ברוק­לין אַרויפֿ­געלייגט בלומען אויף גאָלד­פֿאַדענס קבֿר אויפֿן וואַ­שינגטאָן־בית־עולם, ווי אויך אויפֿן קבֿר פֿון זײַן ווײַב פּאָלינע.