לאַריסע — אַ מעווע אין ווײַנשלסאָד

A Seagull in the Cherry Orchard


פֿון משה לעמסטער

Published July 25, 2013, issue of August 16, 2013.

„…איך האָב באַקומען פֿון איר בריוו… איך האָב געפֿילט,

אַז זי איז טיף אומגליקלעך… און זי האָט זיך אונטערגעשריבן — מעווע…‟

אַ. טשעכאָוו „מעווע‟

„אָ, מײַן קינדהייט, מײַן ריינקייט! אין דעם קינדער־צימער בין איך געשלאָפֿן,

פֿון דאַנעט האָב איך געקוקט אויפֿן ווײַנשלסאָד, מײַן גליק האָט יעדן פֿרימאָרגן

אויפֿגעוואַכט אין איינעם מיט מיר…‟

אַ. טשעכאָוו „ווײַנשלסאָד‟

אין מײַן ביכל ייִדישע לידער, ווי אויך צווישן די לידער, איבערגעזעצט אויף רוסיש און מאָלדאַוויש, איז דאָ אַ ליד מיט אַ ווידמונג, וואָס באַשטייט בלויז פֿון איין וואָרט — לאַריסע…

דאָס מאָלדאַווישע דאָרף מיטן שיינעם נאָמען קאָסטעשט, געפֿינט זיך אין צפֿון־מאָלדאַוויע, אויפֿן טײַך פּרוט. דאָ האָבן געוווינט מײַנע פֿעטער און מומע — די איינציקע ייִדישע משפּחה צווישן די מאָלדאָוואַנען. אַהערצו פֿלעג איך קומען יעדן זומער אין דער צײַט פֿון די שול־קאַניקולעס. דאָס לעצטע מאָל בין איך געקומען אַהין אין דער עלטער פֿון 13 יאָר. בײַם שכן פֿון מײַנע קרובֿים איז געווען אַ טאָכטער פֿון אַ 25 יאָר אַלט. מיר האָט זיך געדאַכט, אַז זי איז די שענסטע פֿרוי, וואָס איך האָב געזען פֿאַר מײַן קורץ לעבן. איך האָב דעמאָלט געזאָגט מײַן מומען: „ווען דאָס מיידל וואַרט אויס, כ‘זאָל אויסוואַקסן, וואָלט איך חתונה געהאַט מיט איר‟. די מומע האָט וועגן דעם דערציילט דער דאָרפֿישער קראַסאַוויצע. יענעם זומער בײַם באַגעגענען זיך מיט מיר האָט זי מיך אָנגערופֿן אויף מאָלדאַוויש: „מירעלע מעו‟ — חתן מײַנער.

אין אַ טאָג קומט זי צו אונדז און זאָגט מיר: „חתן מײַנער, לאָמיר גיין שפּאַצירן‟. זי האָט מיך גענומען בײַ דער האַנט און מיר זײַנען געגאַנגען אַרויס פֿונעם דאָרף, געשטאַנען אויפֿן וועג, וואָס שלענגלט זיך ביזן האָריזאָנט. מיט דעם וועג קום איך אין דאָרף אַרײַן פֿון שטעטל, ער פֿאַרבינדט דאָס דאָרף מיט דער גרויסער וועלט. איך האָב געקוקט אויף איר און געזען, מיט וואָס פֿאַר אַ בענקשאַפֿט אירע אויגן קוקן אויפֿן וועג, וואָס אַנטלויפֿט און ווערט פֿאַרפֿאַלן אין דער בלויער ווײַטקייט.

דערנאָך זענען מיר געגאַנגען צו איר אַהיים. בײַ זיי איז געווען אַ ווײַנשלסאָד פֿון אַ צענדליק ביימער. די יאַגדעס אויף זיי זענען געווען גרויסע, שוואַרצע, געשמאַקע. זענען מיר געזעסן אונטער אַ ווײַשלבוים, בײַ אַ הילצערנעם טישל. אויפֿן טישל אין אַ טעלער זענען געלעגן פּירעשקעס מיט ווײַנשל. ס’איז שוין געווען אָוונטצײַט. זי האָט שטיל אָנגעהויבן זינגען אַן אומעטיק רומעניש פֿאָלקסליד: …אָף־אָף־אָף… פֿרונזע ווערדע…‟ — אוי־אוי־אוי… גרינע בלעטער… די ווײַנשל אויף די ביימער האָבן אויסגעזען ווי שאָטנס פֿון די פֿינקלדיקע אין הימל שטערן… אין יענעם אָוונט, איז בײַ מיר געבוירן געוואָרן דער ווילן צו שרײַבן לידער…

זי האָט געהאַט אַ זעלטענעם נאָמען פֿאַר אַ מאָלדאַוויש מיידל — לאַריסאַ. די פֿעטער־מומע מײַנע האָבן פֿאַרקויפֿט די שטוב אין דאָרף און באַזעצט זיך אין אונדזער שטעטל. פֿון צײַט צו צײַט פֿלעגן קומען צו זיי צו גאַסט באַקאַנטע מאָלדאַוואַנען פֿון קאָסטעשט. זיי האָבן דערציילט, אַז לאַריסע איז פֿאַרבליבן אַן אַלטע מויד. די דאָרפֿישע בחורים האָבן, ווײַזט אויס, מורא געהאַט פֿאַר איר שיינקייט; און דער וועג, וואָס האָט געפֿירט פֿון דער גרויסער וועלט אין דאָרף אַרײַן, האָט צו איר האַרץ קיינעם ניט געבראַכט… הייסט עס, אַז איך, דער בר־מיצווה־בחור בין געווען דער איינציקער, וועמען זי האָט גערופֿן „חתן מײַנער‟…

אין שטעטל, ווען כ’האָב זיך אָנגעהויבן לערנען אינעם נײַנטן קלאַס האָב איך זיך פֿאַרליבט אין אַ מיידל פֿונעם אַכטן קלאַס. זי איז געווען צווישן דער עליטע פֿון אונדזער שול, פֿלעג טאַנצן אויף שול־פֿעסטיוואַלן די דעמאָלטדיקע פּאָפּולערע אינדישע טענץ. עטלעכע יאָר האָב איך זיך געפֿונען אינעם זיסן צושטאַנד פֿון פֿאַרליבטקייט. איר באַציִונג צו מיר און צו מײַנע געפֿילן, האָבן ניט געשפּילט פֿאַר מיר קיין גרויסע ראָלע. זי האָט געוווינט ניט ווײַט פֿון אונדז, נאָר אויף דער צווייטער זײַט גאַס. פֿלעג איך מאַכן אַ גאַנצן קרײַז, כּדי דורכצוגיין לעבן איר שטוב, וואָס איז געשטאַנען אויף דער ערד. בײַם פּלויט האָט געגרינט אַ ווײַנשל־ביימעלע, וואָס איז אויסגעוואַקסט פֿון אַ קערעלע. די יאַגדעס פֿון אַזוינע ביימעלעך זענען געוויינטלעך רויט, קליין און ביז גאָר ווײַניק. נאָר ווען איך פֿלעג כאַפּן אַ ווײַשעלע פֿון דעם דאָזיקן ביימעלע, האָט זיך מיר אויסגעוויזן, אַז ס’איז מלא־טעם…

פּלוצעם אין אַ טאָג האָב איך זי דערזען בײַם אָפֿענעם פֿענצטער. זי האָט מיט בענקשאַפֿט געקוקט צו דער ווײַטער ווײַטקייט… כ’האָב זיך אָנגענומען מיט דרייסטקייט און צום ערשטן מאָל זיך באַגריסט מיט איר. זי האָט מיר געענטפֿערט און איר בליק האָט ווײַטער געשוווּמען איבער אונדזער גרויען, פֿאַרשמוציקטן שטעטל… דאָך, האָט מען אין מײַן ציטערנדיקן „גוט־מאָרגן‟ געקאָנט הערן: „איך האָב דיך ליב. איך האָב ליב אונדזער שטעטל, ווײַל דו וווינסט דאָ. איך האָב ליב די וועלט, ווײַל דו גיסט צו שיינקייט דער וועלט. איך האָב ליב די זון, וואָס הענגט, ווי אַ יאַגדע אויף דײַן ווײַנשל־ביימעלע, און באַלד וועט זי, ווי אַ צײַטיקע פּרי, אַראָפּפֿאַלן אַרונטערן האָריזאָנט…‟ מײַן ליבע צו איר, איז געווען אַ ריינע, אַ ליכטיקע ווי דער ווײַנשלצוויט פֿרילינג־צײַט, וואָס זײַן נעקטאַר קאָן מען געפֿינען אין אַ סך מײַנע ליבע־לידער…

געהייסן האָט דאָס מיידל — לאַריסע. נאָכן פֿאַרענדיקן די שול איז זי אַרײַן זיך לערנען אין פּאָליטעכנישן אינסטיטוט פֿון אַ גרויסער דרום־שטאָט. דאָרט האָט זי באַלד חתונה געהאַט. נאָר… אין גיכן דורך אַן אומגליק־צופֿאַל איז איר מאַן אומגעקומען. זי האָט חתונה געהאַט דאָס צווייטע מאָל. און דער צווייטער מאַן אירע איז נאָך אַ „גוטער‟ קראַנקהייט אין אַ קורצער צײַט אַרום געשטאָרבן. זי האָט חתונה געהאַט דאָס דריטע מאָל. מיטן נײַעם מאַן און דער טאָכטער איז זי אַרויסגעפֿאָרן אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן. אָבער אין אַמעריקע האָט זי זיך מיט אים געגט… איצט וווינט זי אַליין אין ניו־דזשערזי. אַהין האָב איך איר געשיקט מײַן ביכל לידער, איבערגעזעצט אויף רוסיש און עס אונטערשריבן: „לאַריסען, אין וועמען איך בין אַ מאָל געווען פֿאַרליבט…‟ ווען עס קומט צו איר עמעצער פֿון מײַנע בני־עיר, ווײַזט זי אים דאָס ביכל און דעם אונטערשריפֿט. פֿרעגט מען בײַ איר: „ער איז געווען אין דיר פֿאַרליבט?‟ ענטפֿערט זי: „איך האָב עס אַליין ניט געוווּסט…‟

ניט לאַנג, ווען איך בין געווען אין ברוקלין, האָב איך באַזוכט איר ברודער. מיר האָבן פֿאַרבראַכט מיט אים אַ פּאָר גוטע טעג. איך האָב געהאָפֿט, אַז זײַן שוועסטער, לאַריסע, וועט אויך קומען און כ’וועל איר זאָגן, ווי אַמאָל — „גוט־מאָרגן‟… נאָר זי האָט ניט געקאָנט, צי ניט געוואָלט קומען. וועט זי שוין בלײַבן אין מײַן זכּרון אַזאַ ווי איך געדענק זי — בײַם אָפֿענעם פֿענצטער פֿון איר שטוב, ניט ווײַט הענגט די זון, ווי אַ ווײַנשל אויפֿן ווײַנשלביימעלע לעבן פּלויט…

בלויז צוויי ערשטע סטראָפֿעס פֿון מײַנער אַ ליד:

איך וועל קויפֿן אַ שטיבל

אין מײַן ייִדישן שטעטל,

דאָרט אַ מיידל בײַם פֿענצטער

וועט זיצן פֿאַרטראַכט.

איך וועל גיין מיט אַ לידל

פֿון יאַנקעלעס שענקל

זיך אין מיידל פֿאַרליבן

ביז צום דנאָ פֿון מײַן האַרץ…

נאָכן פֿאַרענדיקן דעם פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט הייב איך אָן צו אַרבעטן ווי אַ לערער אין דער רוסישער שול פֿון אַ מאָלדאַוויש־אוקראַיִניש דאָרף. אין דער שול איז געווען בלויז איין צענטער קלאַס, און איך ווער דער קלאַס־אָנפֿירער. איך בין אַלט געווען 22 יאָר און די תּלמידים מײַנע — 17-16. צווישן אַנדערע שילערינס אין דעם קלאַס איז געווען איינע, וואָס האָט בײַ מיר אַרויסגערופֿן אַ לײַדנשאַפֿטלעכן ווילן און גלוסטעניש. איך בין ניט געווען אין איר פֿאַרליבט, זי האָט ניט אַרויסגערפֿן בײַ מיר קיין פּאָעטישע טרוימען, קיין באַגײַסטערונג. זי האָט זיך גוט געלערנט, גוט געשפּילט אין טיש־טעניס, געטראָגן ביז גאָר קורצע קליידלעך פֿון העלע פֿאַרבן: געל, אָראַנזש, רויט. די קליידלעך אירע, ווי פֿילקאָלירטע פֿלאַטערלעך, האָבן באַזעצט זיך אין מײַנע אומרויִקע חלומות…

נאָר כ’בין דאָך געווען אַ סאָוועטישער לערער, וואָס האָט ערשט אָנגעהויבן אַרבעטן, אַ קלאַסן־אָנפֿירער, האָב איך זיך געפֿירט קאָרעקט, דערשטיקט אין זיך מײַן סעקסועלן ווילן. זי האָט פֿאַרענדיקט די שול און אָנגעקומען זיך לערנען אין אַ מעדיצינישן טעכניקום אין אַ גרויסער מאָלדאַווישער שטאָט. איצט געדענק איך שוין ניט, ווער ס‘האָט דער ערשטער אָנגעשריבן אַ בריוו, צי זי צו מיר, צי איך צו איר. מיר האָבן זיך אָנגעהויבן איבערשרײַבן. ווען זי איז זומער געקומען אויף קאַניקולעס, פֿלעגן מיר זיך טרעפֿן אין די אָוונטן בײַ דער אָזערע.

אונטערן דאָרף, אַרום אונדז, האָט געשטראַלט די נאַקעטע שיינקייט פֿון דער וועלט. כ׳האָב זיך מיט מײַן געוועזענער שילערין צעקושט. געקושט בײַ דער אָזערע, בײַם פּלויט פֿון איר שטוב, בײַ איר אין גאָרטן, צווישן עפּל־און ווײַנשל־ביימער… איך האָב זי געקושט דערפֿאַר, וואָס כ’האָב זי לײַדנשאַפֿטלעך געוואָלט, און זי, מיין איך, דערפֿאַר, וואָס איך בין איר געוועזענער לערער, און זי איז פֿאַרכאַפּט געוואָרן פֿון דער ליבעשפּיל מיטן אַמאָליקן שטרענגן קלאַסן־אָנפֿירער. איך האָב איר עפּעס דערציילט, געשעפּטשעט אין אויער אַרײַן, נאָר איר בליק האָט געבלאָנדזשעט צווישן די שטערן פֿונעם מילכוועג, וואָס איז איר געווען באַקאַנט, אַ דאַנק מײַנע שול־לעקציעס פֿון אַסטראָנאָמיע…

אין גיכן איז זי אַוועקגעפֿאָרן זיך לערנען ווײַטער. אין דער שטאָט וווּ זי האָט זיך געלערנט, איז געוועזן אַ פֿלי־מיליטער־טייל, און אין מײַן געוועזענער שילערין פֿאַרליבט זיך אַ מיליטער־פֿליִער. ווי ס‘האָט זיך אין גיכן אַרויסגעוויזן, האָט זי זיך אויך אין אים פֿאַרליבט. ס’איז שוין געווען פֿאַרשריבן דער טאָג פֿון זייער חתונה. אָבער… עטלעכע טעג פֿאַר דער חתונה, אין אַ פֿלי־קאַטאַסטראָפֿע קומט איר חתן אום. לויט עפּעס אַ מינהג, האָט מען זי אָנגעטאָן אין אַ ווײַס כּלה־קליידל און אַזוי האָט זי בײַ דער טרויער־פּראָצעסיע באַגלייט איר באַשערטן צום צווינטער. אויפֿן אָרט פֿון אַ חתונה־מאַרש האָט דער אָרקעסטער געשפּילט אַ טרויער־מאַרש…

מיט עטלעכע יאָר צוריק האָב איך זי געפֿונען, צי זי האָט מיך אָפּגעזוכט אויף דער רוסישער וועבזײַט „אָדנאָקלאַסניקי‟ — קלאַס־חבֿרים. איצט באַגריסן מיר איינער דעם אַנדערן מיטן געבוירן־טאָג, אויף יום־טובֿים. זי קוקט אויף מיר פֿון די פֿאָטאָגראַפֿיעס און רופֿט נאָך הײַנט אַרויס דאָס זעלבע אַמאָליקע געפֿיל… זי הייסט לאַריסע. אַזוי רוף איך זי טאַקע אין מײַנע באַגריסונגען — לאַריסע, און זי צו מיר, לויט מײַן נאָמען און פֿאָטער־נאָמען, ווי אַמאָל אין שול…

די ערשטע און די לעצטע סטראָפֿע פֿון מײַנער אַ ליד:

געדענקסט, ביסט געקומען צום טײַך?

מיר האָבן זיך דאָרטן געטראָפֿן,

ווען דאָס דאָרף איז געוואָרן אַנטשלאָפֿן.

געדענקסט, ביסט געקומען צום טײַך?

ניטאָ שוין אין טײַך יענעם וואַסער.

פֿון אײַזן בײַם פּלויט איז דאָס טירל.

ניט צו אים מײַנע וועגן איצט פֿירן

ניטאָ שוין אין טײַך יענעם וואַסער…

איך בין שוין אַלט געווען איין און דרײַסיק, מע קאָן זאָגן, אַן אַלטער בחור. די פֿרײַנד מײַנע פֿונעם מאָלדאַוויש־אוקראַיִנישן דאָרף האָבן מיך אויסגעלאַכט: „מישע, זאָגן זיי, אַלע הינט פֿון דײַן עלטער זײַנען שוין געפּגרט, און דו האָסט נאָך ניט חתונה געהאַט!‟ מײַן מומע טענהט: „משה, אויב וועסט באַלד ניט חתונה האָבן, וועלן מיר מיינען, אַז דו האָסט עפּעס אַ ׳בובע׳!‟ אויף רומעניש מיינט עס, אַ קרענק. די שדכנים פֿון די אַרומיקע שטעטלעך האָבן אים שוין אַוועקגעמאַכט מיט דער האַנט…

און דאָ טרעפֿט זיך, אַז איך אין איינעם מיט מײַנעם אַ פֿרײַנד באַשליסן צו פֿאָרן קיין לאָאָ. לאָאָ איז אַ שטעטל לעבן דער קוראָרט־שטאָט סאָטשי. אין סאָטשי און אַרום דער שטאָט געפֿינען זיך די בעסטע קוראָרטן אין דעמאָלטיקן סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. שוין אויפֿן פֿליפֿעלד, אין דער ריי אַרײַנצוגיין אין עראָפּלאַן, באַמערק איך אַ מיידל, וואָס איז מיר תּיכּף געפֿעלן געוואָרן. אינעם עראָפּלאַן זיצט זי ניט ווײַט פֿון אונדז. זאָג איך דעם פֿרײַנד מײַנעם: „אַ שיין מיידל. אַ סעקסאָפּיל־מיידל. איך וואָלט מיט אַזאַ מיידל חתונה געהאַט‟.

אין לאָאָ אויף דער טוריסטישער באַזע, איז צווישן די טוריסטן אויך געווען דאָס מיידל פֿונעם עראָפּלאַן… כ’האָב זיך באַקענט מיט איר אויפֿן ברעג פֿונעם שוואַרצן ים. ווען איך פֿלעג איר דערציילן וועגן ווײַטע שטערנוועלטן, טענהן וועגן אייביקס האָט זי געקוקט בלויז אויף מיר… איך האָב זיך דערקלערט אין מײַן ליבע צו איר, און דער ים האָט באַגלייט מײַנע ווערטער מיט אַ פֿײַערלעכן מאַרש פֿון כוואַליעס. גאָר אַ גרויסע הימלבלויע כוואַליע איז צוגעפֿאַלן צום מיידלס פֿיס, וואָס האָט אויסגעזען, ווי אַ כּלה־קליידל… אין גיכן איז דאָס מיידל געוואָרן מײַן ווײַב. באַלד ווערט שוין 35 יאָר נאָך אונדזער חתונה. איצטער וווינען מיר בײַם ים, ווײַל דער ים האָט אונדז פֿאַראייניקט. און ווער נאָך האָט געקאָנט זײַן אונדזער שדכן, אַז ניט דער ים? איר ווילט וויסן איר נאָמען? זי הייסט — לאַריסע! און לאַריסע זעצט זיך איבער פֿון גריכיש, ווי מעווע!…

ווען דו ביסט די ערשטע אויף דער וועלט,

דער צווײטער וואָלט איך געווען.

ווען דו ביסט אַ פֿאַרטריקנט פֿעלד,

אַ רעגן וואָלט איך געווען.

ווען דו צום פֿליִען ביסט געבאָרן,

דײַנע פֿליגל וואָלט איך געווען.

ווען לעבסט שפּעטער מיט טויזנטער יאָרן —

אויך דעמאָלט וואָלט איך געווען…