ווער דאַרף אַ ייִדישע טאָגשול?

Who Says You Need Day School?

איז אַ טאָגשול־בילדונג דער איינציקער אופֿן צו אַנטוויקלען אַ נײַעם דור איבערגעגעבענע ייִדן?
HYMAN BRAND HEBREW ACADEMY
איז אַ טאָגשול־בילדונג דער איינציקער אופֿן צו אַנטוויקלען אַ נײַעם דור איבערגעגעבענע ייִדן?

פֿון דזשאָרדאַנאַ האָרן (Forward)

Published July 30, 2013, issue of August 16, 2013.

כ׳האָב לעצטנס געלייענט עטלעכע אַרטיקלען, וווּ ייִדישע עלטערן טענהן, אַז אַ ייִדישע טאָגשול איז עיקרדיק, אויב מע וויל דערציִען איבערגעגעבענע ייִדן. איין מאַמע האָט אַפֿילו דערקלערט, אַז זי האָט אָנגענומען אַ פֿול־צײַטיקע שטעלע, כּדי צו פֿינאַנצירן די טאָגשול־בילדונג פֿון אירע קינדער. דערבײַ וועט זי אָבער, אַוודאי, מקריבֿ זײַן איר אייגענע ייִדישע השפּעה אויף זיי.

דאָס איז נישט בלויז אַ סימן פֿון די הויכע הוצאָות פֿון אַ ייִדישער טאָגשול־דערציִונג, אָבער אויך אַ באַווײַז אַז, פֿון אַ פֿינאַנציעלן און עמאָציאָמעלן קוקווינקל, איז אַ טאָגשול־בילדונג אַ מאָל אפֿשר נישט כּדאַי. כ׳בין נישט קעגן אַזאַ דערציִונג גופֿא; כ׳האַלט פּשוט, אַז ס׳איז נישט קיין מוז, אויב מע וויל דערציִען קינדער, וועלכע פֿילן זיך שטאַרק צוגעבונדן צו זייער ייִדישן אָפּשטאַם.

מײַנע דרײַ שוועסטער און ברידער און איך האָבן זיך געלערנט אין אַן עפֿנטלעכער שול. 20 יאָר שפּעטער, האָבן מיר אַלע חתונה געהאַט מיט ייִדן; איינער פֿון אונדז האָט געוווּנען אַ National Jewish Book Award (לאַנדישע ייִדיש־בוך־פּרעמיע); איינער שרײַבט רעגלמעסיק פֿאַר ייִדישע צײַטשריפֿטן, און איינער איז אַ לערער אין אַ ייִדישער טאָגשול. אַלע קענען לייענען לשון־קודש און תּורה, און אַלע עלף אייניקלעך פֿון מײַן טאַטע־מאַמע פֿאַרברענגען דעם זומער אין אַ ייִדישן לאַגער.

דער סוד? מיר האָבן אַלע פֿאַרגאַנצט די נאָכמיטאָג־שול־בילדונג פֿון אונדזערע קינדער (דאָס איז יאָ נייטיק) מיט אַ לעבעדיקן ייִדישן משפּחה־לעבן. דאָס קאָן יעדע משפּחה טאָן, נישט געקוקט אויף דעם, צי זי איז רעפֿאָרם, אָרטאָדאָקס, קאָנסערוואַטיוו אָדער רעקאָנסטרוקציאָניסטיש. אָט זענען עטלעכע אופֿנים ווי אַזוי מיר, למשל, פֿאַרגאַנצן די ייִדישע דערציִונג פֿון אונדזערע קינדער:

* יעדן פֿרײַטיק־צו־נאַכטס בענטשן מיר זיי; מיר צינדן די ליכט, טרינקען ווײַן אָדער טרויבן־זאַפֿט און עסן חלה. שבת אין דער פֿרי גייען מיר מיט זיי צו דער קינדער־תּפֿילה־סעסיע אין שיל. מוצאי־שבת מאַכן מיר אַ הבֿדלה. דאָס איז שוין געוואָרן אַזאַ עיקרדיקער טייל פֿון אונדזער משפּחה־ריטעם, אַז די קינדער וואָלטן דערפֿילט, אַז עפּעס פֿעלט, אויב מיר וואָלטן עס נישט געטאָן.

* מיר זענען אַקטיוו אין אונדזער שיל און ייִדישער קהילה. סינאַגאָגעס זענען נישט בלויז אַן אָרט צו דאַווענען, נאָר אויך פּלעצער אָנצוקניפּן חבֿרשאַפֿטן, און זיך לערנען פֿון אַנדערע.

* אַ סך עלטערן זאָגן מיר: „איך ווײס נישט גענוג וועגן די ייִדישע ריטואַלן צו לערנען מײַנע קינדער די זאַכן.‟ עס זענען אָבער דאָ אָן אַ שיעור ביכער, קלאַסן און אינטערנעץ־רעסורסן, וואָס קענען דיך אויסלערנען וואָס דו דאַרפֿסט וויסן. לערנט זיך העברעיִש צוזאַמען מיט די קינדער. זעט, אַז די ביכער אויף ייִדישע טעמעס זאָלן נישט בלויז ליגן אויף דער פּאָליצע; נאָר אַז אַלע אין דער משפּחה זאָלן זיי לייענען און אַרומרעדן. אויב איר פֿאָרט מיט די קינדער ערגעץ אויף וואַקאַציע — צי ס׳איז סינגאַפּור אָדער סאַנטיאַגאָ — באַזוכט די אָרטיקע שילן. און אַוודאי — פֿאָרט מיט זיי קיין ישׂראל.

לעצטנס, האָט אַ יונגערמאַן פֿון אונדזער שיל דערהערט ווי מײַן 8־יאָריקער זון זאָגט זײַן 2־יאָריק שוועסטערל: „ווען מע נעמט די ספֿר־תּורה אַרויס פֿון אָרון־קודש, דאַרפֿסטו זײַן שטיל, אַרויסווײַזן דרך־ארץ און זיך צוקוקן ווי מע טראָגט אים אַרום, פּונקט ווי דו וואָלטסט נאָכגעקוקט אַ מלכּה אָדער אַ פּרעזידענט.‟

„וווּ האָסטו דאָס געהערט?‟ האָט דער יונגערמאַן געפֿרעגט מײַן זון.

„פֿון דער מאַמען,‟ האָט ער געענטפֿערט.

„גיי ווייס,‟ שמייכלט צו מיר דער יונגערמאַן. „און איך האָב געמיינט, אַז נאָר אין אַ טאָגשול וואָלט ער זיך געלערנט אַזאַ דרך־ארץ צו ייִדישקייט!‟