קהילה, פּובליציסטיק

האַלויִן איז נישט פּורים

Holloween is not Purim

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

סוף פֿאַרגאַנגענע וואָך האָט זיך אויף אונדז אָראָפּגעלאָזט דער אַמעריקאַנער יום־טובֿ, וואָס רופֿט זיך האַלויִן. אומעטום זעט מען קירבעסן קליין און גרויס, אייניקע מיט ברענענדיקע ליכטלעך אינעווייניק און אַנדערע אָן. אין די פֿענצטער שימערירן אַלערליי טשאַטשקעס פֿונעם יום־טובֿ.

מײַן שכנטע, וועלכע איך זע זעלטן, כאָטש מיר וווינען אויפֿן זעלבן שטאָק, איז אין די פֿופֿציקער יאָרן און האָט שוין אייניקלעך. זי כאַפּט מיך אָן פֿאַרן אָרעם און קלאָגט:

„איך ווייס נישט ווי צו פֿאַרשטעלן זיך צום יום־טובֿ האַלויִן; כ’האָב נישט קיין אַנונג וואָס פֿאַראַ קאָסטיום זיך אײַנהאַנדלען? זאָל איך קומען ווי אַ מכשפֿה אויף אַ בעזעם, צי ווי אַ סקעלעט מ’זאָל מיינען, אַז איך האָב פֿאַרלוירן וואָג, אַ דראַגונער צי אַ יאַשטשערקע? איך הייב נישט אָן צו וויסן…‟

קוק איך זי אָן פֿאַרחידושט, אַ פֿרוי אין די פֿופֿציקער וויל נאָך אַרומלויפֿן מיט דער קליינוואַרג, קלאַפּן אין די טירן און שרײַען „האַלויִן! וואָס האָט איר פֿאַר מיר?‟ אָבער דאָס איז אַמעריקע און צו וואָס זיך וווּנדערן.

די צרה איז, וואָס קליינוואַרג קען מען שוין מער נישט אַרויסלאָזן איבער די גאַסן אַליין אויס מורא, אַז מען וועט זיי פֿאַרשלעפּן. לויפֿן זיי אַרום איבער אונדזער געבײַדע, אויף אַלע שטאָקן און קלאַפּן אין טירן און שרײַען: „וואָס האָט איר פֿאַר אונדז, ס’איז האַלויִן?‟ די קינדער פֿאַרשטעלן זיך פֿאַר פֿראַנקענשטיין, סופּערמען, סינדערעלאַ און אַ כאָפּטע גײַסטער. די קאָסטיומען פֿאַרקויפֿן זיך אויס ווי מצה־וואַסער און דאָס זיסוואַרג וואָס זיי באַקומען פֿון די שכנים בײַ אונדז אין הויז, דערפֿרייט זיי ביז גאָר, ווי זיי וואָלטן ביז אַהער נישט געזען קיין צוקערקע אין לעבן.

אונדזער פּורים איז גאָר אַנדערש געשלײַערט. מײַן משפּחה האָט געפֿײַערט צען פּורימס אין אונדזער אייגענער מדינה. ערשטנס, האָט מען צעטראָגן שלח־מנות מיט געבעקס און פֿרוכטן, זיסוואַרג און המן־טאַשן; און אונדזערע קינדער זײַנען אַרומגעלאָפֿן פֿראַנק און פֿרײַ איבער די גאַסן מכבד צו זײַן משפּחה, שכנים און פֿרײַנד. דאָרט האָט מען נישט אויסגעקוקט אויף אַ צוקערקע, דאָרט האָט מען מכבד געווען מיט שלח־מנות.

צווייטנס, האָבן די מאַמעס אין מײַן צײַט אַליין גענייט און צוגעטראַכט די קאָסטיומען פֿאַר זייער קליינוואַרג. זײַנען די קינדער אַרומגעלאָפֿן פֿאַרשטעלט ווי פּאַיאַצן, אסתּר־המלכּהס, אַחשורוש און המן־הרשע, נישט אויסגעלאָזט מרדכי הצדיקן — אַלע העלדן פֿון דער מגילה.

איך האָב אויסגעסטרויעט מײַן אַבֿרהמלען (אַבֿי) אין מײַן באַלאָווע קליידל, מײַן ראָזעווע בײַטעלע, אָנגעטאָן אים אַ קרוין אויפֿן קאָפּ. ער האָט אָנגעטאָן מײַנע לאַטשן מיט די הויכע אָבצאַסן. געפּודערט און געשמינקט איז ער אַוועק אין דער הרצליה מיטל־שול, וווּ ער האָט זיך געלערנט, פֿאַרשטעלט ווי אסתּר־המלכּה. כ’מוז דערמאָנען, אַז אין יענער צײַט איז מיר אַפֿילו נישט אײַנגעפֿאַלן איבערצוטאָן מײַן זון אין אַ ווײַבערישער געשטעל.

מײַן קליינעם בנימעלען האָב איך אויסגעסטרויעט אין ייִדישע צײַטונגען, „די לעצטע נײַעס‟, „די ייִדישע צײַטונג‟, „די לעבנספֿראַגן‟, און דעם „ירושלימער אַלמאַנאַך‟ — ממש אילוסטרירט די גאַנצע ייִדישע פּרעסע אין ישׂראל, און אים אַזוי אַרויסגעלאָזט אין גאַס.

אָבער דאָס איז נישט געווען אַלץ; מיידעלעך האָבן זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר נאָנעס מיט קרײַצן, און ייִנגעלעך — פֿאַר גלחים. איינער האָט זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַבֿרהם אַבֿינו, אָנגעטאָן אין אַראַבישע קליידער, און אַ צווייטער איז אַפֿילו געווען משה רבינו מיט די לוחות. דאָס געבעקס האָט פֿאַרשמעקט די גאַסן פֿון אונדזער שטעטל הרצליה פּתּוח. אַפֿילו אונדזער יהודה־הירקן, דער בעל־עגלה מיטן פֿערדל, וועלכער האָט אונדז פֿאַרקויפֿט גרינצײַג און פֿרוכטן, האָט געטראָגן אַ המן־טאַש־מיצל און זײַן פֿערדל — אַ קרוין.

אין דעם קומט צו לויפֿן מײַן אַבֿרהמל, איבערגליקלעך און פֿול מיט באַגײַסטערונג. פֿרעג איך אים: „וואָס איז די גדולה, אַבֿרהמל?‟

מאַכט ער: „איך בין געווען די שענסטע אסתּר־המלכּה אין דער מיטל־שול, האָב איך געוווּנען דעם ערשטן פּריז! און ער שלעפּט אַרויס פֿון אַ טאָרבע אַ לעבעדיק הינדל און דערלאַנגט עס מיר מיט גרויס פֿרייד.

ווי נאָר מײַן בנימעלע האָט דערזען דאָס הינדל, איז ער שיִער נישט אַראָפּ פֿון די רעלסן פֿאַר פֿרייד, ממש אַן אוטשעכע, די בעסטע מתּנה וואָס פּורים האָט געקענט צושטעלן. האָט מען דאָס הינדל אײַנגעפֿונדעוועט אין זײַן זאַמד־קעסטל און עס אַרומגעצוימט מיט הינערשע דראָטן עס זאָל נישט אַנטלויפֿן, און גענומען פּילנעווען עס מיט הירזש און מיט האָבער, און אַ שיסעלע וואַסער. ווען דאָס הינדעלע איז געקומען צו זיך האָט עס גענומען פּיקען.

בנימעלע האָט אַרומגעבונדן איין פֿיסעלע פֿונעם הינדל מיט אַ רויט בענדעלע אויף אַ סימן, אַז ס’איז זײַנס, און צו מאָרגנס האָט מען דאָס הינדל אַוועקגעפֿירט צום פֿעטער יוסף אין הרצליה. ער האָט פֿאַרמאָגט סײַ אַ קורניק און סײַ אַ טויבנשלאַק איבערן קורניק. און מיר זײַנען אַלעמאָל געקומען שבת אויף טשאָלנט צו זיי, בנימעלע זאָל זיך קענען שפּילן מיט זײַן הינדל, ער האָט זי גערופֿן „מײַן אסתּר המלכּה‟.

יעדן פּורים איז פֿאַרגעקומען אין ישׂראל אַ פּורים־פּאַראַד און אַ פֿאַרמעסט, וואָס מען האָט גערופֿן די „עד לא ידע‟. דערמיט האָט מען געמיינט צו זאָגן: „עד לא ידע בין ארור המן וברוך מרדכי, זאָלסט טרינקען אַזוי לאַנג און אַזוי ברייט ביז דו זאָלסט נישט וויסן דעם אונטערשייד צווישן דעם פֿאַרשאָלטענעם המנען און דעם געבענטשטן מרדכי‟.

קלאַפּן המנען איז געווען אַן אַלט מיטל. אין מיטל־אַלטער פֿלעגן ייִדן אויסמאָלן אַ המן־בילד אויף צוויי קליינע שטיינדלעך און זיי קלאַפּן, און צערײַבן ביז דאָס בילד און דער נאָמען איז אָפּגעמעקט געוואָרן. עס איז אויך געווען אַ מיטל אָנצשרײַבן המנס נאָמען אויף די זוילן פֿון די שיך און טופּען און קלאַפּן אַזוי לאַנג ביז המנס נאָמען איז אויסגעמעקט געוואָרן. ערשט ווען מיר קענען הײַנט אויסמעקן די המנס וואָס באַדראָען אונדז, אָבער גיי שרײַ חי־וקיים.

בײַ אונדז עסט מען פּורים אינדיק, ווײַל אחשורוש איז געווען מלך פֿון הודו (אינדיע) ביז כּוש (עטיאָפּיע). ייִדן אין שטעטל פֿלעגן זיך פֿאַרשטעלן און אויסשפּילן אין שיל און אין שטעטל אַ פּורים־שפּיל. צווישן זיי — מכירת־יוסף, שלמה־המלך און אַשמדאַי. פּורים־שפּילער פֿלעגן גיין פֿון הויז צו הויז און אויסשפּילן די מעשה פֿון דער מגילה.

ערשט איצט זעט מען ווי אַנדערש אונדזער פּורים איז פֿון האַלויִן, ממש טאָג און נאַכט. בײַ אונדז איז עס אַ משפּחה יום־טובֿ, אַ ייִדישער יום־טובֿ מיט אַ סיפּור־המעשׂה, וואָס דאָס איז חל אויף אַלע אונדזערע ימים־טובים. און ווי זאָגט מען: „חנוכּה האָט מען געראַטעוועט ייִדישקייט, און פּורים — די ייִדן‟. האַלויִן ראַטעוועט מען זיך פֿון די געשרײען און געפּילדער.

איך הער ווי מען קלאַפּט אין טיר:

„עפֿנט! — שרײַען די שכנישע קינדער, — ס’איז האַלויִן! וואָס האָט איר פֿאַר אונדז?‟ און איך ברענג אַרויס אַ טאַץ מיט המן־טאַשן, און זיי פּאַסמאַקעווען זיך און ווייסן צומאָל נישט פֿון וואַנען די פֿיס וואַקסן.