יאָלקעס פֿאַרשפּרייטן זיך אין ישׂראל

“New Year” Trees Find a Home in Israel

Facebook

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published January 03, 2014, issue of January 31, 2014.

געאָגראַפֿישע פּונקטן ווערן אָנגערופֿן זייער אָפֿט צוליב עמעצנס קאַפּריזן. די טעג האָב איך זיך אָנגעשטויסן אויף אַזאַ מאָדנעם פֿאַקט: אַ גאַס אין ביראָבידזשאַן טראָגט דעם נאָמען פֿון פּאַוועל פּאָסטישעוו, וואָס איז געווען, אויף וויפֿל די געשיכטע לערנט אונדז, אַ באָלשעוויק, וואָס האָט ניט געזשאַלעוועט קיין מענטשלעכע לעבנס אויפֿן בלוטיקן וועג פֿון דער רוסישער רעוואָלוציע. פֿאַר וואָס דאַרף אַ גאַס דווקא אין ביראָבידזשאַן טראָגן זײַן נאָמען?

מיט פּאָסטישעווס נאָמען פֿאַרבינדט מען די טראַגישע יאָרן פֿון הונגער אין אוקראַיִנע — דעם „האָלאָדאָמאָר‟, ווען עס זײַנען אויסגעשטאָרבן מיליאָנען לײַט, ווײַל די מלוכה האָט זיי איבערגעלאָזט אָן ברויט. אָנהייב 1930ער איז פּאָסטישעוו געווען איינער פֿון די פֿירער אין אוקראַיִנע. זײַן אייגענער סוף איז געווען אויך אַ טראַגישער — מע האָט אים דערשאָסן בעת די סטאַליניסטישע „רייניקונגען‟. אָבער ווידער אַ מאָל: וואָס האָט עס צו טאָן מיט ביראָבידזשאַן?

מיט פּאָסטישעוון איז פֿאַרבונדן אויך גאָר ניט קיין בלוטיק זײַטל אין דער סאָוועטישער געשיכטע, און אפֿשר דאָס דאָזיקע „זײַטל‟ האָט מען געהאַט אין זינען אין ביראָבידזשאַן. סוף 1935 האָט פּאָסטישעוו פֿאַרעפֿנטלעכט אַ בריוו אין דער צײַטונג „פּראַוודאַ‟, אין וועלכן ער האָט פֿאָרגעלייגט צו באַנײַען די טראַדיציע פֿון אָפּמערקן דעם אָנהייב פֿון יעדן יאָר מיטן שטעלן אַ יאָלקע, אַ ניטלבוים, און מאַכן אַ יום-טובֿ אַרום דער יאָלקע, בפֿרט פֿאַר קינדער. די הויפּט-פֿיגורן אין דעם דאָזיקן פֿריילעכן יום-טובֿ, וואָס מע האָט גענומען אָרגאַניזירן זינט 1936, זײַנען געוואָרן דער „פֿעטער שנייער‟ („דעד מאָראָז‟ אויף רוסיש) און זײַן אייניקל „שניימיידל‟ („סנעגוראָטשקאַ‟).

די צוויי העלדן פֿון דעם נײַ-יאָריקן יום-טובֿ האָבן זיך באַוויזן נאָך פֿאַר דער רעוואָלוציע; אָבער דעמאָלט האָבן אויף זיי געקוקט קרום די גלחים, וועלכע האָבן געהאַלטן עס פֿאַר אַ הערעטישער זאַך. דער „סאָוועטישער סילוועסטער‟ איז געווען אַנטי-רעליגיעז, אַזוי אַז דער „פֿעטער שנייער‟ און דאָס „שניימיידל‟ זײַנען געווען פּונקט ווי צוגעמאָסטן פֿאַר אַזאַ נײַעם מינהג. וויכטיק איז געווען אויך, אַז יאָלקעס האָבן איצט געקענט שטעלן אַלע פֿעלקער, ייִדן בתוכם.

איך ווייס ניט, צי פּאָסטישעוו איז אַליין געקומען צום אײַנפֿאַל וועגן אײַנפֿירן די סאָוועטישע יאָלקע. דער געדאַנק אַליין וועגן מאָדיפֿיצירן די קריסטלעכע טראַדיציע האָט געקענט קומען פֿון דײַטשלאַנד, וווּ די קריסטלעכע יאָלקע האָט געשאַפֿן אידעאָלאָגישע קאָפּווייטיקן בײַ די נאַציס. מע האַלט, אַז היטלער האָט שרעקלעך פֿײַנט געהאַט אַלץ, וואָס האָט געהאַט אַ שײַכות צום ניטל. און ווי אַזוי האָט אים געקענט פֿרייען אַ חגא, פֿאַרבונדן מיט אַ ייִד? האָט מען געפּרוּווט פֿאַרבײַטן דעם „ריכטיקן‟ קריסטלעכן ניטל מיט אַ וועלטלעכן מינהג, אָנגעלאָדן מיט פֿאַר-קריסטלעכע טראַדיציעס. די דײַטשישע יאָלקע האָט מען אין יענע יאָרן דעקאָרירט מיט נאַצישע סימבאָלן. אָבער אין גאַנצן אויסראָטן דעם מינהג האָט זיך בײַ זיי ניט באַקומען.

דאָס וואָרט „יאָלקע‟ איז ניט געווען קיין נײַעס אין ייִדיש. אין דער וואַרשעווער און פּעטערבורגער ייִדישער פּרעסע באַגעגנט מען עס זינט 1909, און אפֿשר אַפֿילו פֿריִער. אָבער אין די הענט פֿון סאָוועטישע אידעאָלאָגן האָט עס באַקומען אַ נײַע צורה. זוסמאַן סעגאַלאָוויטש האָט זיך אָפּגערופֿן אויף דער נאָווינע מיט אַ נאָטיץ אונטערן טיטל „די רויטע יאָלקע‟ אין דעם וואַרשעווער „מאָמענט‟ (דעם 9טן יאַנואַר 1936). די יאָלקע איז טאַקע אַרײַן אין דעם סאָוועטיש-ייִדישן לעבן און בלײַבט נאָך אַלץ אַ וועלטלעכער סימבאָל פֿון נײַ-יאָר בײַ אַ סך רוסיש-רעדנדיקע ייִדן, סײַ אין רוסלאַנד סײַ איבער דער גאָרער וועלט, אַרײַנגערעכנט אַפֿילו ישׂראל, וווּ דער רעליגיעזער און מלוכישער איסטעבלישמענט קוקט קרום אויף דער חגא.

אמת, דער מצבֿ אין ישׂראל איז ניט אַזאַ ווי, אַ שטייגער, אין סאַודיע, וווּ ס’איז שטרענג פֿאַרווערט אָפּצומערקן דעם דאָזיקן טאָג. אָדער אין טאַדזשיקיסטאַן, וווּ די יאָלקע, דער „פֿעטער שנייער‟ און דאָס „שניימיידל‟ זײַנען מער ניטאָ אין אָפֿיציעלע פּראָגראַמען. אין ישׂראל איז עס אַנדערש. ווען חנא סווייד, דער אַראַבישער כּנסת-מיטגליד פֿון דער לינקער חד”ש-פּאַרטיי, האָט פֿאָרגעלייגט צו שטעלן אַ יאָלקע בײַם כּנסת-בנין, האָט מען אים אָפּגעזאָגט, ווײַל דאָס האָט געקענט „באַליידיקן‟ אַ סך ישׂראלים. אָבער חנא סווייד האָט, פֿאַרשטייט זיך, געקענט שטעלן עס אין זײַן כּנסת-ביוראָ.

פֿרישע אויספֿרעגן ווײַזן, אַז 93 פּראָצענט „רוסישע ישׂראלים‟ פֿײַערן דאָס אָנקומען פֿון נײַ-יאָר. אַ היפּש ביסל ניט-רוסישע ישׂראלים האָבן זיך אָנגעשטעקט מיט דער דאָזיקער טראַדיציע. מע שאַצט אָפּ, אַז אַרום און אַרום טוען עס איצט בערך 40 פּראָצענט ישׂראלים. הײַיאָר האָט אין אַ רוסישער קאַמפּאַניע באַגעגנט דאָס נײַ-יאָר די פֿירערין פֿון דער התּנועה-פּאַרטיי ציפּי לבֿני.