פּובליציסטיק

גוטע שכנים און קעצישע חגאות

Good Neighbors and Feline Celebrations

פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

גאָטעניו, װי גליקלעך װאָלט איך געװען, װען אַלע טראַגישע און אָנגעװײטיקטע טעמעס װאָלטן אױסגעשעפּט געװאָרן, און די אײנציקע מעשׂה, װעגן װעלכער מיר איז געבליבן צו שרײַבן, װאָלט געװען די געשיכטע װעגן דעם העלדישן און באַשײדענעם אינסטאַלאַטאָר חײם טורדזשעמאַן, װעלכער איז געקומען צו פֿליִען פֿון באַגדאַד קײן חבֿרון, כּדי צו פֿאַרריכטן דעם קראַן אױף דער קיך בײַ דער אַלטיטשקער ייִדענע מלכּה. אָבער, צום באַדױערן, האָט דער בראַװער אינסטאַלאַטאָר חײם טורדזשעמאַן פֿאַרלאָזט באַגדאַד און איז אַװעקגעפֿלױגן קײן טאָראָנטאָ, און אױך די אַלטיטשקע מלכּה איז אַנטלאָפֿן פֿון חבֿרון, און פֿון דעם צעבראָכענעם קראַן אױף איר פֿאַריתומטער קיך הערן ניט אױף צו קאַפּען טרערן. דערצו נאָך, אױך די װילדע מלחמה־אַלאַרעמס און ראַקעטן־גרוסן מצד אונדזערע שכנים זײַנען געװאָרן אַ טייל פֿון אונדזער שטײגער־לעבן, וואָס ס‘איז אים נישט אָפּצוטיילן.

די קלוגע לײַט האָבן מיר געעצהט: אײדער דו גײסט קױפֿן אַ װױנונג, גיב אַ גוטן קוק, װער זײַנען די שכנים, װײַל אַ דירה קען מען איבערמאַכן, די שכנים — אַ קרענק. האָב איך געפֿאָלגט די קלוגע מענטשן און געװאָרן אַ מיטגליד פֿון אַ בױ־קאָאָפּעראַטיװ, װעלכער איז באַשטאַנען נאָר פֿון הױך־געבילדעטע לײַט. אַ מחיה, דער שכן פֿון רעכטס איז אַ באַװוּסטער װיסנשאַפֿטלער, אַ גענעטיקער, דער שכן פֿון לינקס — אַ דאָקטער, אַ מומחה אין כּלערלײ זעלטענע קרענק. נו, װאָס קען זײַן בעסער? אױך די געגנט, קײן עין־הרע, איז ממש אַ גן־עדן. פֿון רעכטס געפֿינט זיך אַ שטיל דערפֿל, פֿון לינקס — אַ גרױסער מאַראַנצן־סאָד, און ווײַטער שפּרייט זיך אַ ריזיק פֿעלד מיט אַ טשערעדע גליקלעכע שאָף מיט אַן אַלטן אױסגעדאַרטן פּאַסטעך־בעדויִנער. נו, צי בין איך דען ניט גערעכט, אַז קײן בעסער אָרט פֿאַר אַזאַ דאָרפֿישן ייִד װי איך, װעלכער יאָגט זיך נאָך דער רו און שטילקײט, פּשוט קען ניט זײַן? דערצו נאָך, צװאַנציק מינוט ביזן צענטער פֿון תּל־אָבֿיבֿ, אַ האַלבע שעה ביז ירושלים, צװײ מינוט ביז ראשון־לציון…

בקיצור, קױם זיך דערװאַרט צו באַקומען דעם שליסל פֿון דער נײַער דירה, געקױפֿט אַ לאַבן ברױט און זאַלץ, מיטגענומען מיט זיך דעם הונט און געפֿאָרן צו באַלעבן די װױנונג. די משפּחה איז דערװײַל געבליבן אױף דער אַלטער דירה.

װאָס זאָל איך אײַך זאָגן? אַ דירה װי אַלע נײַע דירות, ניט בעסער און ניט ערגער. נאָר װאָס? אין אָװנט זײַנען מיר, איך און מײַן שעפֿערהונט מלך געגאַנגען אױף אַ שפּאַציר אין פֿעלד. נו, נו… װען מלך האָט דערשמעקט בײַם האָריזאָנט אַ טשערעדע שאָף, האָט ער זיך שיִער ניט דערװאָרגן מיט די שטיקער פֿרײד, װאָס האָבן צעבלאָזט זײַנע לונגען. װי אַ פֿײַל פֿון בױגן איז ער געפֿלױגן איבער דער ערד, האָט אָנגעיאָגט אַ לעמעלע, װאָס האָט זיך אָפּגעשלאָגן פֿון דער טשערעדע, געכאַפּט עס בײַ דער הינטערשטער לאַפּקע און צוגעשלעפּט צום פֿאַרשטאַרטן פּאַסטעך. אַזױ, אומדערװאַרט, האָב איך באַקומען אַ נײַעם פֿרײַנד, דעם פּאַסטעך דזשיבריל. ער האָט ניט געקענט קײן אײן װאָרט אױף העברעיִש, נאָר אַ פּאָר װערטער אױף ייִדיש — „יאָ‟, „נײן‟ און „אַלטע זאַכן‟. מײַנע קענטענישן אין אַראַביש זײַנען געװען ניט אַ סך בעסער, נאָר דער אמת איז, אַז מיר האָבן זיך אָפּגעחבֿרט כּמעט צען יאָר.

— סאַליאַם אַלײקום, דזשיבריל.

— אַלײקום אַס־סאַליאַם, מוסאַ. (װאָס פּלוצעם „מוסאַ‟, װײס איך ניט ביזן הײַנטיקן טאָג)

— קאַף כילעק? (װאָס הערט זיך?)

— יאָ־יאָ, אילכאַמדו ליללאַ (גאָט צו דאַנקען), אַלטע זאַכן…

שױן… סוף פֿונעם שמועס. װײַטער, פֿלעגט דזשיבריל זיך אַװעקזעצן אױף אַ קאַסטן, צוגעמאַכט די אױגן און נאָר זײַנע פֿינגער זײַנען אָן אױפֿהער געלאָפֿן איבער אַ שורהלע פּאַטשערקעס. און טאַקע פֿאַר װאָס זאָל ער זיך ניט אָפּרוען, װען מע קען זיך פֿאַרלאָזן אױף מײַן הונט מלך? אַזױ זײַנען מיר אָפּגעזעסן לאַנגע צען יאָר, אײן שעה אין דער פֿרי און אַ פּאָר שעה אין אָװנט. אָבער עס איז געקומען אַ צײַט, ווען דער פּאַסטעך דזשיבריל און זײַן טשערעדע זײַנען פּשוט נעלם געװאָרן. װוּהין? װײס איך ניט און עס איז ניטאָ בײַ װעמען צו פֿרעגן.

אָבער דעמאָלט, בעתן ערשטן שפּאַציר אין פֿעלד, זײַנען מיר אַלע געװען גליקלעך: דער אַלטער דזשיבריל, איך, מלך, װי אױך די שאָף.

דער ערשטער שײנער סורפּריז האָט זיך ניט פֿאַרזאַמט. גאַנץ קאַיאָר, אַ פֿערטל צו פֿיר האָט מיך אױפֿגעװעקט אַ הילכיק טרױעריק געװײן. כ’בין אַראָפּ פֿון בעט און גלײַך צוגעלאָפֿן צום פֿענצטער — האָצעם־קלאָצעם! װילסט יאָ, װילסט ניט, זײַ אַזױ גוט און שטײ אױף צו דער ערשטער „נאַמאַז‟־תּפֿילה, װי עס פּאַסט פֿאַר אַן ערלעכן מוסולמענער. װוּ זײַנען פֿריִער געװען מײַנע אױגן? פֿאַר װאָס האָב איך ניט באַמערקט דעם מעטשעט פֿון יענער זײַט פֿעלד? שױן, פֿאַרפֿאַלן… אַדיע, מײַנע זיסע פֿרימאָרגן־חלומות.

װאָס װײַטער, אַלץ שענער… אין משך פֿון אַ פּאָר יאָר האָבן כּמעט אַלע אונדזערע שכנים, די דאָקטױרים און פּראָפֿעסאָרן, פֿאַרקױפֿט זײערע דירות פֿאַר אַ טאָפּלטן פּרײַז, און מיר האָבן באַקומען גאָר נײַע שכנים, ס‘רובֿ פּענסיאָנערן, װעכטער און שאָפֿערן פֿון די לאַסט־מאַשינען, און אַזױ האָט זיך אױסגעפֿורעמט אונדזער נײַער סדר־היום: אַרום פֿיר אַ זײגער אין דער פֿרי האָבן מיר געמוזט אױפֿשטײן צום ערשטן „נאַמאַז‟, אַרום פֿינף אַ זײגער פֿלעגן אָנהײבן די שאָפֿערן אָנװאַרעמען די מאָטאָרן פֿון זײערע לאַסט־מאַשינען, פֿון פֿינף ביז זיבן איז די סאַמע פּאַסיקסטע צײַט, װען צו די קראַנקע פּענסיאָנערן הײבן אָן צו קומען די קװיטשענדיקע אַמבולאַנסן… און אַזױ טאָג־אײַן טאָג־אױס.

אָבער, װי עס שטײט געשריבן אין „קהלת‟: „דור הולך ודור בא‟ — אַ דור פֿאַרגײט און אַ דור קומט. אױך בײַ אונדז אין דער געגנט איז, סוף־כּל־סוף, געװאָרן שטיל און רויִק. דער מועדזין פֿונעם שכנותדיקן דאָרף איז געװאָרן אַלט און קױם װאָס ער וויינט, די צאָל פּענסיאָנערן איז געװאָרן זײער קלײן, און די אַמבולאַנסן האָבן אױפֿגעהערט צו װױען; אויך די לאַסט־מאַשינען האָט מען פֿאַרבאָטן אַרײַנצופֿאָרן צו אונדז אין קװאַרטאַל… אַ מחיה!

ניט לאַנג, אָבער, האָט געדױערט אונדזער גליק. מיט אַ פּאָר יאָר צוריק האָבן מיר באַקומען אַ מציאה — אַ נײַע שכנה, משוגע אױף קעץ. די ברחמנותדיקע מאַדאַם שטײט אױף פֿרי קאַיאָר (נאָך פֿריִער װי דער אַלטער מועדזין) און הײבט אָן צו האָדעװען די פֿאַרװאָגלטע קעץ, און דװקא בײַ אונדז אין הױף. רבונו־דעלמא־כּולא, די לעצטע צען יאָר האָבן מיר געהאַט נאָר אײן און אײנציקן הױף־קאָטער, אַן אָפּגעריסענעם באָסיאַק, באַפֿאַרבט װי אַ רעגן־בױגן. הײַנט זשע, אונטער יעדן קוסט זיצט אַ גאַנצע כאָפּטע קעץ און קעצעלעך, און יעדע דרײַ חדשים װערט די צאָל פֿון די קעץ אַלץ גרעסער און גרעסער. בײַ טאָג איז נאָך גאָר נישקשה, עס װײַזט אױס, אַז די קעץ שלאָפֿן, אָבער בײַ נאַכט… אַ חגא נאָך אַ חגא, אַ חתונה נאָך אַ חתונה… מע רײַסט זיך און מע קװיטשעט אַזױ װילד, נאָר צו דערװעקן די מתים.

נו, איצט זאָגט מיר, װאָס טױג אונדז צו װיסן װער זײַנען אונדזערע שכנים, װען זײ האָבן אַ טבֿע צו בײַטן זיך, נאָר װי דאָס געמיט בײַ אַ קאַפּריזנער מױד?

הײַנט, נאָך אַ גרױסער קעצישער נאַכט־חגא, װאָס איז פֿאָרגעקומען אונטער מײַן פֿענצטער, ליג איך אין בעט און דערמאָן זיך, אַז מיט יאָרן צוריק האָט מיר דער פּאָעט לעװ בערינסקי צוגעשיקט אַ שײנעם וויץ פֿונעם ייִדיש־רומענישן פֿאָלקס־שרײַבער טשיליבי מױשע: „אַ מױד, דרײַ חדשים נאָך דער חתונה, געװינט פּלוצעם אַ קינד און דער מאַן שלעפּט זי צום מישפּט, קלאָגנדיק זיך, אַז אױב זי װעט אַזױ אַלע דרײַ חדשים אים ברענגען אַ קינד, וועט ער ניט האָבן מיט וואָס זײ אױפֿצוכאָװען?‟