געשיכטע, ייִדיש־וועלט

נײַער דיגיטאַלער אַרכיוו פֿון מינהגים

New Digital Archive of Jewish Customs

פֿון נח באַרעראַ

זינט דעם פֿאַרגאַנגענעם האַרבסט אַרבעט איך אויף אַן אַקאַדעמישן פּראָיעקט, אָנגעפֿירט פֿון פּראָפֿ׳ נתנאל דויטש, אַרויפֿצושטעלן אַלע פֿראַגעס פֿון ש. אַנ־סקיס אַנקעטע אויף דער וועבזײַט. דער הויפּטציל פֿון דעם פּראָיעקט איז צו דערמעגלעכן אַלע מענטשן, פֿון פֿאָרשערס ביז ייִדן פֿון אַ גאַנץ יאָר, צו ענטפֿערן אויף אַלע פֿראַגעס אין דער אַנקעטע. פֿון אַ היסטאָרישן שטאַנדפּונקט איז דער פּראָיעקט באַדײַטנדיק, ווײַל אַנ־סקי האָט קיין מאָל נישט באַקומען קיין ענטפֿערס אויף זײַן אַנקעטע, ווײַל אינעם זעלבן יאָר איז אויסגעבראָכן די ערשטע וועלט־מלחמה.

כאָטש קיינער האָט נישט געענטפֿערט אויף דער אַנקעטע, איז זי פֿונדעסטוועגן, פֿול מיט רײַכע פּרטים וועגן ייִדישע מינהגים, ווײַל אַנ־סקי האָט צוגעגרייט זייער ספּעציפֿישע פֿראַגעס (ווי דאָס גלויבן אין אַ בייז־אויג, און פֿאָלקס-רפֿואות, ווי בלײַגיסן). נעמענדיק אין באַטראַכט, אַז די פֿראַגעס זענען בפֿירוש געשטעלט געוואָרן, זענען מיר זייער פֿאַראינטערעסירט אין די ענטפֿערס. דהײַנו: מיר ווילן וויסן צוויי זאַכן — אי ווי מע וואָלט געענטפֿערט אויף די פֿראַגעס אין אַנ־סקיס תּקופֿה דורך די מעשׂיות און זכרונות, וואָס מע קען הײַנט צו טאָג איבערגעבן (בפֿרט בײַ די חסידים), אי די מאָדערנע ענטפֿטערס, וואָס מענטשן וועלן געבן אַ הונדערט יאָר שפּעטער, אין 21סטן יאָרהונדערט.

אונדזער פּראָיעקט, וואָס מע רופֿט „דער דיגיטאַלער אַרכיוו פֿון מינהגים‟, שעפּט אינספּיראַציע פֿון פּראָפֿ׳ דויטשס פֿאָרשונג וועגן ש. אַנ־סקיס עקספּעדיציע אין די שטעטלעך פֿון דעם תּחום־המושבֿ. אין זײַן בוך, „דער פֿינצטערער קאָנטינענט: דאָס לעבן און דער טויט אין דעם רוסישן תּחום־המושבֿ“, האָט ער סײַ אויסגעפֿאָרשט די עקספּעדיציע פֿון אַ היסטאָרישן קוקווינקל, סײַ איבערגעזעצט די גאַנצע אַנקעטע (מיט איבער 2,000 פֿראַגעס וועגן די מינהגים פֿון די ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע) פֿון ייִדיש אויף ענגליש.

די פֿראַגעס וועלן דעריבער זײַן צוטריטלעך אויף ייִדיש און אויף ענגליש, כּדי צו דערמוטיקן מענטשן (ווי צום בײַשפּיל, חסידים) צו ענטפֿערן אויף די פֿראַגעס אין ייִדיש. איז מײַן ראָלע צו שאַפֿן אַ ייִדיש־נוסח פֿון דער וועבזײַט. צו דעם ציל, שרײַב איך אַלע אָפּטיילן און אינפֿאָרמאַציע אויף ייִדיש, ווײַל מיר ווילן אונטערשטרײַכן, אַז דער פּראָיעקט איז איבערהויפּט אַ ייִדיש־פּראָיעקט ווי ער איז געווען פֿאַר אַנ־סקי. צווישן די וויכטיקסטע מעלות פֿון שאַפֿן אַ ייִדיש־נוסח פֿון דער וועבזײַט, לויט אונדזער מיינונג, איז צוציִען די חסידים צו ענטפֿערן אויף דער אַנקעטע. במשך פֿון דער עקספּעדיציע האָבן אַנ־סקי און זײַנע מיטאַרבעטער אויך געהאַט ענלעכע פּראָבלעמען מיט געוויסע ייִדן (ווי אָפּשפּרעכערקעס), וואָס זיי האָבן נישט געוואָלט איבערגעבן אינפֿאָרמאַציע וועגן זיך און זייער פֿאַך צו וועלטלעכע און פֿרעמדע ייִדן.

צוליב דעם האָבן אַנ־סקי און די אַנדערע געדאַרפֿט זיך אַרויסגעבן פֿאַר חולים, כּדי צו פֿאַרשרײַבן „הינטער די אויגן‟ די מעטאָדן פֿון די אָפּשפּרעכערקעס. זיי האָבן זיך אויך געדאַרפֿט פֿאַרשטעלן פֿאַר פֿרומע ייִדן, כּדי זייערע אינפֿאָרמאַנטן זאָלן זיך פֿילן באַקוועמער בשעתן רעדן צו זיי.

אַנ־סקי, וואָס איז געווען זייער געטרײַ זײַן עטנאָגראַפֿישן ציל, האָט אַליין מצליח געווען צוצוציִען מענטשן, וואָס האָבן אים באַשריבן ווי אַ מין חסידישער רבי, בפֿרט לויט זײַן אויסזען, און ער האָט אַפֿילו בכּיוון אָנגענומען אַזאַ ראָלע. אַזוי ווי אַנ־סקי, באַטראַכטן מיר אונדזער באַשלוס צו מאַכן אַ ייִדיש־נוסח ווי אַ וויכטיקע סטראַטעגיע צוצוציִען חסידים. מיר האָפֿן צו מעלדן וועגן דעם פּראָיעקט דורך ייִדישע צײַטונגען ווי אין דעם ייִדישן טאָג־טעגלעכן „פֿאָרווערטס‟ (וואָס חסידים לייענען בסוד) און אַפֿילו חסידישע צײַטונגען ווי די סאַטמערער צײַטונג „דער איד“. מיר באַטראַכטן אויך אַנדערע אופֿנים מעלדן (ווי למשל, דורך „פֿייסבוך‟ און „טוויטער‟) ווי זייער וויכטיק.