ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

Getty Images

די ישׂראלדיקע יוסטיץ־מיניסטאָרין, איילת שקד

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published May 10, 2016, issue of May 27, 2016.

איילת שקד דערציילט וועגן איר משפּחה־געשיכטע אין קראָקע

די ישׂראלדיקע יוסטיץ־מיניסטאָרין, איילת שקד, האָט געזאָגט אין קראָקע, אַז זיבעציק יאָר נאָך די נירענבערג־פּראָצעסן, דאַרף מען פֿעסטשטעלן, אַז דײַטשלאנד איז קיין מאָל נישט דורכגעגאַנגען אַן אמתע רעפֿאָרם נאָך היטלערן.

דאָס רובֿ ריכטער וואָס האָבן געדינט אונטער היטלערן האָבן אין די 1950ער און 60ער יאָרן ממשיך געווען מיט זייער אַרבעט.

הייסט עס, אַז די אַזוי גערופֿענע דע־נאַציפֿיקאַציע איז געווען נישט מער ווי אַ בלאָף.

בכלל, זענען אין נירנבערג פֿארמישפּט געוואָרן בלויז אַן ערך צוויי הונדערט דײַטשן בשעת מיליאָנען דײַטשן האָבן קאָלאַבאָרירט מיטן פֿאַרברעכערישן היטלער־רעזשים.

שקד האָט דערציילט, אַז איר מאַנס זיידע איז געווען אַ יוראָ־סטודענט טאַקע אין קראָקע אין די דרײַסיקער יאָרן. ווען ער האָט פֿאַרלאָזט פּוילן און נישט ממשיך געווען מיט זײַנע לימודים ביזן סוף, האָט די גאַנצע משפּחה געהאַלטן, אַז ער איז געוואָרן חסר דעה.

ער איז געווען דער איינציקער פֿון איר מאַנס משפּחה וואָס איז לעבן געבליבן נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה.

„מיר זענען דאָ אין פּוילן כּדי נישט צו פֿאַרגעסן און כּדי יאָ צו געדענקען וואָס דאָ איז פֿאָרגעקומען,‟ האָט באַטאָנט די ישׂראלדיקע מיניסטאָרין.

די ייִדן זענען נישט מער באַליבט הײַנט ווי פֿריִער. דער אונטערשייד איז אַז הײַנט האבן די ייִדן אַן אייגענע מדינה, האָט איילת שקד דערקלערט.

שקד האָט אויך קריטיקירט די אַנטיסעמיטישע לאָזונגען וואָס מיר הערן לעצטנס מצד דער בריטישער אַרבעטער פּאַרטיי (לייבאָר).

„מיר וועלן נישט דערלויבן, אַז מען זאָל שטעלן אונדזער קיום אין געפֿאַר. ישׂראל איז א שטאַרקע סוּווערענע מדינה וואָס קען זיך פֿאַרטיידיקן קעגן אַלע אירע שׂונאים. מיר וועלן זײַן אַ מקום־מקלט פֿאַר אַלע ייִדן אויף דער גאַנצער וועלט. מיר וועלן זיך נישט פֿאַרלאָזן אויף קיין פֿרעמדע. ייִדיש בלוט וועט שוין קיין מאָל נישט זײַן הפֿקר,‟ האָט די ישׂראלדיקע מיניסטאָרין דערקלערט.

פֿעסטיוואַל וועט באַטאָנען קולטור־ירושה פֿון ברעסלער ייִדן, פֿון אַבֿרהם גײַגער ביז יעקבֿ ראָטבוים

דעם 28 מײַ הייבט זיך אָן אין ברעסלע [ווראָצלאַוו] דער 18טער „שׂמחה־פֿעסטיוואַל‟. די הויפּט־טעמע פֿונעם פֿעסטיוואַל איז די קולוטורעלע ירושה פֿון די נידערשלעזישע ייִדן.

סטאַניסלאַוו ריבטשאַק, דער פֿעסטיוואַל־דירעקטאָר, האָט דערקלערט, אַז דער פֿעסטיוואַל וועט זיך הײַיאָר פֿאַרנעמען מיט דער קולוטורעלער ירושה פֿון די ברעסלער ייִדן: פֿון אַבֿרהם גײַגער ביז יעקבֿ ראָטבוים און אַנדערע נאָך־מלחמהדיקע קולטור־טוערס.

דאָ, אַגבֿ, שטויסן מיר זיך אָן אין דער פּראָבלעמאַטיק פֿון דער היסטאָרישער נידערשלעזיע און איר שײַכות צו דער פּוילישער געשיכטע.

נעמט, למשל, דעם נאָר וואָס דערמאָנטן אַבֿרהם גײַגער, איינער פֿון די גרינדער פֿון דער רעפֿאָרם־באַוועגונג. אמת, ער איז געווען אַ שטיקל צײַט אַ רבֿ אין ברעסלע (די שטאָט האָט דעמאָלט געהייסן ברעסלאַו אויף דײַטש). גײַגער אַליין איז געבוירן געוואָרן אין פֿראַנקפֿורט און געשטאָרבן איז ער אין בערלין. נאָך אַ באַווײַז אַז די געשיכטע פון די ברעסלער ייִדן פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה איז געקניפּט און געבונדן מיט דער געשיכטע פֿון די ייִדן אין דײַטשלאַנד און ניט מיט דער געשיכטע פֿון די ייִדן אין פּוילן. גײַגער אַליין האָט גערעדט, אַ חוץ דײַטש — העברעיִש, אַראַביש, גריכיש און לאַטײַן. נישט קיין פּויליש.

יעקבֿ ראָטבוים, להיפּוך, איז געווען אַ הונדערט־פּראָצענטיקער פּוילישער ייִד. ער איז געוואָרן אַ ווראָצלאווער ערשט אין זײַנע לעצטע יאָרן. געבוירן איז ער אין זשעלעכאָוו. רויטבוים, אַ טעאַטער־רעזשיסאָר, איז געווען אַ נע־ונד כּל ימיו, געוואַנדערט פֿון איין ייִדישן טעאַטער צום צווייטן, פֿון וואַרשע ביז ניו־יאָרק, און פֿון בוענאָס-אײַרעס ביז פּאַריז. קיין משפּחה אין ברעסלע (אָדער אנדערש וווּ) האָט ער נישט געגרינדעט און במילא צו דער קלייניקער הײַנטיקער ייִדישער קהילה האָט ער קיין שײַכות נישט.

אָבער לאָמיר בעסער רעדן פֿון פֿריילעכע זאַכן. למשל, מוזיק און געזאַנג. איז אַזוי: דער חזן יוסף שוואַרץ וועט זינגען מיטן כאָר פֿון דער שיינער ברעסלער „שיל פֿונעם ווײַסן בושל‟.

די זינגערין לויִזאַ לין, וואָס קומט צו אונדז פֿון מאַלמע, שוועדן, וועט פֿאַרווײַלן דעם עולם צוזאַמען מיט איר „ייִדישער קאַפּעליע‟.

מלכּה קאַפֿקאַ וועט לערנען דעם עולם ווי אַזוי צו קאָכן ייִדישע מאכלים. ייִדיש אויפֿן שפּיץ מעסער איז אויך פֿאַראַן אין פּראָגראַם, דערצו פֿילמען וואָס פֿאַרנעמען זיך מיט ייִדישע מאָטיוון און נאָך און נאָך.

אַגבֿ, אין ווראָצלאוו לעבט ביזן הײַנטיקן טאָג הענריק ראָבאַק, אַ געטרײַער מיטגליד פֿונעם פֿאַרבאַנד פֿון די פּוילישע ייִדן. ראָבאַק איז אַ כּלל־ און קולטור־טוער, און איינער פֿון די ממש געציילטע לעצטע, וואָס רעדן נאָך אַן אמתן פּוילישן ייִדיש אין פּוילן.

די לעצטע אַרטיקלען

The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.