ידיעות פֿון װאַרשע

News From Warsaw


פֿון קאָבי ווײַצנער

Published July 19, 2016, issue of July 27, 2016.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

אַן עגיפּטישער סטודענט לערנט זיך ייִדיש אינעם זומער־קורס

דער ייִדיש־זומער־קורס אין וואַרשע האָט זיך נאָר וואָס פֿאַרענדיקט אין אַ גוטער שעה.

ווער זענען געווען די סטודענטן? פֿאַרשטייט זיך, אַז אַן ערך האַלב פֿון די סטודענטן זענען פֿון הי, דהיינו, פֿון פּוילן.

וואָס שייך אויסלענדישע סטודענטן האָבן מיר געהאַט אויך סטודענטן פֿון צװײ ווײַטע קאָנטינענטן – אַמעריקע און אויסטראַליע.

אַז איך האָב נישט קיין טעות זענען הײַיאָר נישט געווען קיין שום סטודענטן פֿון ישׂראל. דערפֿאַר אָבער האָבן מיר געהאַט אַ יונגן סטודענט פֿון עגיפּטן. אַ יונגערמאַן וואָס איז נישט קיין אַקאַדעמיקער. ער פֿאַרנעמט זיך מיט רעקלאַמעס. הייסט עס, אַז ער לערנט זיך עבֿרית און ייִדיש לשם שמים.

פֿאַר וואָס איז ער געקומען זיך לערנען ייִדיש? עבֿרית קען ער שוין. נאָר וואָס זשע? ער פֿילט, זאָגט ער, אַז כּדי זיך צו דערנענטערן צו דער נשמה פֿונעם ייִדישן פֿאָלק דאַרף מען קענען דווקא ייִדיש.

דער יונגערמאַן איז אַ קאָפּט לויט זײַן גלויבן. ער וווינט און אַרבעט אין אַלעקסאַנדריע און קיין ייִדישע וואָרצלען האָט ער נישט.

אַגבֿ, אויך פֿון דײַטשלאַנד האָבן מיר געהאַט הײַיאָר, ווי אַלע יאָרן, עטלעכע סטודענטן. דאָ חזרט זיך איבער די זעלבע מעשׂה ווי מיט ישׂראל. אין דײַטשלאַנד איז דאָ אַ נישקשהדיקער ישׂראלדיקער ייִשובֿ, ספּעציעל אין בערלין. די ייִדישע קהילה אין דײַטשלאנד איז אויך נישט קיין נישטיקע. פֿון דעסט וועגן זענען אַלע סטודענטן וואָס זענען הײַיאָר געקומען פֿון דײַטשלאנד געווען נישט־ייִדן.

דאָקומענטאַר־פֿילם װעגן װאַרשעװער געטאָ־אויפֿשטאַנד מאַכט רושם אויף די פּאָלאַקן

אין יולי 1942 האָבן די דײַטשן אָנגעהויבן די טראַנספּאָרטן פון דער וואַרשעווער געטאָ קיין טרעבלינקע.

דער פּוילישער טעלעוויזיע־קאַנאַל „פּאָלסאַט‟ מערקט אָפּ די היסטאָרישע דאַטע מיט אַ ריי פֿילמען; צווישן זיי — אַ דאָקומענטאַר־פֿילם מיטן טיטל NIE BYŁO ZADNEJ NADZEI [ס’איז נישט געווען קיין שום האָפֿענונג]. דער פֿילם באַשרײַבט די געשעענישן בשעת דעם אויפֿשטאַנד אין דער וואַרשעווער געטאָ.

דער פֿילם איז געמאַכט געוואָרן מיט אַ סך טאַלאַנט. ער איז אַ נאָוואַטאָריש געמיש פֿון עדות, אַרכיוו־בילדער און בילדערשטרײַף [קאָמיקס] אין פּויליש, ייִדיש, ענגליש און העברעיִש.

מיר קענען הערן און זען עדות פֿון די אויפֿשטענדלערס ווי, למשל, מאַרעק עדעלמאַן.

פֿאַר יונגע פּאָליאַקן איז דער חשיבֿות פון אַזאַ פֿילם ממש אין לשער. ראשית־כּל, לערנט מען נישט אין די שולן די געשיכטע פֿונעם ייִדישן חורבן אין פּוילן. דאָ קענען זיי זען און הערן ווי די מלחמה האָט אויסגעזען פֿון אונדזער קוקווינקל, פֿונעם קוקווינקל פֿון די פּוילישע ייִדן.

אַ געוואַלדיקן רושם מאַכט דער פֿאַקט וואָס עדעלמאַן און אַנדערע רעדן אינעם פֿילם אַ פּרעכטיקן פּויליש. פֿאַר די יונגע לײַט אין פּוילן קלינגט דאָס ווי אַ זיידע אָדער אַ פֿעטער וואָלט גערעדט צו זיי אין זייער לשון.

עדעלמאַן דערציילט, למשל, אַז די יונגע ייִדן ווי ער האָבן זיך געפֿילט אין גאַנצן אָפּגעזונדערט פון דער וועלט. פֿון דער פּוילישער זײַט פֿון דער געטאָ מויער האָט מען געהערט מוזיק און געלעכטער. דאָס לעבן איז געווען כּמעט נאָרמאַל. די ייִדן — האָט עדעלמאַן דערציילט — האָבן געפֿילט ווי די וועלט בכלל און פּוילן בפֿרט האָט זיי אין דר’ערד.

אַגבֿ, דעם פֿילם קען מען אויך זען אין אַמעריקע ווײַל ער געפֿינט זיך אויף דער אינטערנעץ.

דאָ איז כּדאי צו באַמערקן אַז אין אייראָפּע בכלל און אין פּוילן בפֿרט האָבן מיר אַ שיינעם מינהג, אַז פֿילמען וואָס ווערן פּראָדוצירט נישט מיט קיין פּריוואַטע געלטער געהערן דעם ציבור.

אין אַמעריקע, צום באַדויערן, באַהאַלט מען אַזעלעכע פֿילמען פֿאַר זיך. נעמט, למשל, דעם גאָר וויכטיקן פֿילם וואָס אַבֿיבֿה קעמפֿנער האָט געמאַכט וועגן די ווילנער פּאַרטיזאַנער, PARTISANS OF VILNA. אַז איך האָב נישט קיין טעות קען מען נישט געפֿינען אָט דעם פֿילם אויף דער אינטערנעץ. דער פֿילם, ווי אַ סך ענלעכע פֿילמען, איז געמאַכט געוואָרן נישט מיט קיין פּריװאַטע געלטער. על־פּי־יושר וואָלט ער, און אַ סך אַנדערע ענלעכע פֿילמען, באַדאַרפֿט זײַן צוטריטלעך פֿאַר אַלעמען. אַן ענלעכער פֿילם, קלאָד לאַנצמאַנס „שואה‟, און אַ סך אַנדערע אייראָפּעיִשע פֿילמען, זענען יאָ צוגענגלעך פֿאַר אַלעמען אויף דער אינטערנעץ.